Tag: Rouwmodel

(75) Mijn reis van rouw naar verdriet


In mijn eerste blog, op 23 september 2013, gaf ik aan dat u niet de enige bent die rouw op de een of andere manier moet verwerken. Ik gaf ook aan dat ik u door middel van deze blog deelgenoot wil maken van de reis die ik tot dan toe had gemaakt en nog steeds maak. En, dat ik de lessen die ik heb meegekregen en nog steeds meekrijg, met u wilde delen. Ja, dat was toen.

Inmiddels, 15 juni 2016, zijn we alweer bijna 3 jaar verder en is wat mij betreft het moment aangekomen om terug te kijken naar wat in de tussenliggende periode is gebeurd en wat we daarvan kunnen leren.

Mocht ik een opmerking maken die tegen je vooropgezette ideeën, je geloof of persoonlijke overtuigingen indruisen, accepteer dan dat wat voor jou klopt en laat de rest gaan.

Wanneer je mijn laatste blogs leest dan ben ik naast rouw en rouwverwerking ook met een spirituele benadering bezig. Met spiritueel bedoel ik niet dat mediums mij vertellen wat overleden dierbaren mij kunnen vertellen… nee… niet op die manier! Praktisch als ik ben kan ik niet zoveel met dergelijke boodschappen. Iedereen weet immers dat, hoe goed we ons best ook doen, tussen mensen communicatie al heel erg moeilijk is… laat staan tussen een dierbare overledene en wij als mens. Daarom probeer ik de kern uit dergelijke boodschappen te halen om te zien of ik daar op een Aardse en voor mij vooral heel praktische manier wat mee kan. Mijn blog met als titel “Licht” is zo’n voorbeeld.

In mijn eerste blogs praatte ik over de platte ervaringen… over rouwervaringen… over het rauwe verdriet… over de rauwe pijn. Misschien wel de harde kant van de rouw… van… van het verdriet. Nu 15 juni 2016, praat ik over liefde… ware liefde. Liefde niet alleen hier op Aarde, maar in een ander universum… waar mijn beide overleden maatjes zijn… en waar mijn gidsen zijn… met een oneindig veel grootsere gewaarwording of emotie… dan we hier op Aarde ervaren. Het boek “De Zielenreis” van Michael Newton beschrijft dat wat ik eigenlijk al lang heel lang onbewust wist.

Terugkijkend kan ik stellen dat ik alle fasen van verdriet (ontkenning, woede, onderhandelen, depressie en acceptatie) van Elizabeth Kübler-Ross voorbij heb zien komen. En niet alleen dat, ook begrippen als “passie” en “gedrevenheid” zijn factoren die bepalend zijn voor het verloop van het rouwproces. Twee factoren waarmee je negatieve zaken in je leven kunt ombuigen naar positieve, waardoor je er sterker uitkomt. Wat ik ook heb geleerd in het verleden is een positieve grondhouding aan te nemen. Een positieve grondhouding bepaalt niet alleen in sterke mate hoe je door het rouwproces gaat, het bepaalt ook de snelheid waarmee je dit doorloopt. Rouwverwerking is net een dans… twee stapjes vooruit en eentje terug. Uiteindelijk kom je toch waar je moet zijn.

Terugkijkend is het ook mijn ervaring dat ik tijdens het rouwproces tegelijkertijd op twee paden liep… misschien altijd wel heb gelopen. Het ene pad is dat van het hart of de ziel, het andere pad is dat van het hoofd. Het hart rouwt… om het verdriet… om het verlies van de personen die zijn overleden en die hij mist… de vriendschappen die verloren zijn gegaan en die hij mist… maar viert toch ook weer andere vriendschappen die hij heeft gekregen… en viert ook dat hij andere mensen heeft ontmoet. Het hoofd is gewoon bezig om te zorgen dat het hart overleeft. Het hoofd doet dit veelal onbewust en… misschien niet altijd op de meest elegante wijze… vaak niet… maar… het resultaat is wel dat ik gewoon doorga met leven. Ja, onbewust… maar toch moet ik vaak achteraf constateren dat juiste keuzes zijn gemaakt… en dat die keuzes mijn (levens)pad hebben veranderd.

Het resultaat is ook dat mijn hart en hoofd steeds meer in balans komen. De dagen dat ik in balans ben, zijn schitterende dagen in mijn leven. Als er dan ook nog vrienden bij me zijn… ja… ja, dan is ondanks al mijn verdriet zo’n dag gewoon… feest.

Terugkijkend blijkt ook dat mijn interessegebieden zijn gewijzigd… van techniek… naar mensen en het gedrag van mensen. Niet dat mensen op mijn werk niet belangrijk waren, integendeel, mensen waren juist heel belangrijk, alleen… bij rouw en rouwverwerking zijn mensen op een andere wijze belangrijk… meer persoonlijk… en… kwetsbaar. Met name na mijn openhartoperaties voelde het alsof de wal het schip had gekeerd. Ik had geen zin meer om het werk waar ik vroeger van genoot…nog uit te voeren. Het voelde alsof een schakelaar was omgezet. Maar… dat nieuwe aandachtsgebied… mensen… vind ik oneindig veel uitdagender en interessanter dan techniek. Achteraf zou ik willen dat ik hier veel eerder mee was begonnen… het is niet anders.
mijn reies van rouw naar verdriet - shutterstock_343539905
Terwijl ik in de afgelopen periode bewust en onbewust bezig was met het verwerken van mijn rouw, kan ik nu constateren dat ik een enorme ommezwaai heb gemaakt. Een ommezwaai waardoor de harde pijn van de rouw is veranderd in de zachte pijn van het verdriet. Bovendien heb ik nieuwe mogelijkheden op mijn pad gekregen en ben ik ondanks mijn verdriet weer een blij mens geworden. Achteraf kan ik concluderen, dat wat ik nu heb bereikt en zoals ik mij nu voel, ik 3 jaar geleden zelfs in mijn stoutste dromen niet heb kunnen bedenken!

Ik hoop dat u in de (nabije) toekomst ook kunt terugkijken naar de periode waarin u op de een of andere manier bezig was uw rouw te verwerken en… dat u vergelijkbare en voor u ook acceptabele conclusies kunt trekken.

(73) Het gaat niet vanzelf…

Het is vaak lang en hard werken om je rouw te verwerken, maar uiteindelijk vind je een nieuw begin. Het gaat echter niet vanzelf… je moet het wel willen!

Het gaat niet vanzelf… je moet het wel willen!

Wanneer je rouwt of verdriet hebt dan is daar een reden voor. Het doet er niet echt toe wat de oorzaak hiervan is, voor jou is het verdriet op dat moment reëel.

De oorzaak van je verdriet is vaak het gevolg dat er iets in je leven verandert of is veranderd; iets wat voor jou altijd belangrijk was en nu niet meer bestaat of aanwezig is. Het klinkt hard, maar je zal toch op de een of andere manier met die verandering moeten leren leven, maar kan je dat ook? Het is niet makkelijk om een verandering, en zeker een verlies, te accepteren.

Hoe schokkend of hoe hevig de verandering ook is voor je en hoe moeilijk het ook is om deze te aanvaarden, je zal toch verder moeten met je leven. Je zal toch op de een of andere manier moeten leren omgaan met je verlies. Maar… misschien wil je niet met die verandering leven… ook later niet… misschien kan je het niet.

Uit mijn persoonlijke ervaring ben ik van mening dat er tijdens een verandering of een verlies twee processen parallel aan elkaar verlopen. Het ene proces heeft te maken met de verwerking van de rouw of het verlies dat je meemaakt ten gevolge van die verandering. Het andere proces heeft te maken met hoe je overleeft in of omgaat met de nieuwe situatie waarin je bent terecht gekomen.

Des te extremer de veranderingen in een of beide processen zijn, des te zwaarder is de verwerking van het verlies en des te langer duurt het opdat je weer op een voor jou acceptabele manier met je leven verder gaat of… misschien wel verder kan gaan.

Je kan ook “besluiten” voor je rouw te vluchten of de verwerking ervan uit te stellen terwijl je zo goed en zo kwaad als dit mogelijk is in de gegeven situatie, verder gaat met je leven. Maar uiteindelijk zal je je rouw of je verlies toch een keer moeten verwerken of loslaten.

Denk niet dat ik je verlies en de pijn die je daarvan ondervindt onderschat. Maar wanneer je de veranderingen ten gevolge van je verlies en de pijn niet kunt of op de een of andere manier niet wilt accepteren, dan kan je naar mijn mening ook je verlies of je rouw niet verwerken. En… dat geeft dan weer aanleiding tot allerlei onbestemde kwaaltjes of zelfs erger.

IMG_6197 - HPF - Een nieuw beginEr bestaan wel theoretische modellen voor de verwerking van rouw of om te gaan met veranderingen. Maar een model is echter een (sterk) vereenvoudigde representatie van de werkelijkheid; de praktijk is veel weerbarstiger. Voor de verwerking van je rouw of je verlies is geen kant en klaar recept te geven, dat is voor iedereen persoonlijk. Afhankelijk van hoe je in het leven staat duurt de acceptatie van de verandering of het verlies bij de een langer dan bij de ander. Daar is niets mis mee… zolang je die verandering uiteindelijk ook accepteert.

Het is vaak lang en hard werken om je rouw te verwerken, maar uiteindelijk vind je een nieuw begin.

Het gaat echter niet vanzelf… je moet het wel willen!

(60) Toekomst

DSC01548 - BNa het verlies van een dierbare staat het leven voor je vaak volledig op zijn kop. Zodanig zelfs, dat je heel andere dingen gaat doen in je leven dan toen je dierbare nog leefde. Ik heb mensen na een enorm verlies helemaal tot ontplooiing zien komen. Je kende ze bijna niet meer terug, alsof ze nu pas echt leven. Het levenspad waarop zij liepen was als het ware van richting veranderd.

Het verlies van een dierbare is niet de enige gebeurtenis dat je levenspad kan veranderen. Om maar wat voorbeelden te noemen: het ontmoeten van je eerste liefde, of je nieuwe liefde, of je huwelijk, of de geboorte van je kind, of de geboorte van een kleinkind. Maar het hoeft niet altijd over anderen te gaan. Het kan ook over jezelf gaan: zoals het met succes afronden van een opleiding, of door ontslag uit je werk, of door een faillissement van je werkgever of misschien wel van jezelf, of door zomaar een toevallige gebeurtenis. Gebeurtenissen die kunnen leiden tot het krijgen van nieuwe vrienden, maar ook het verliezen van vrienden. Gebeurtenissen die je inzicht geven wie je echte vrienden zijn of wat echt belangrijk is in je leven. Al zal je dit meestal achteraf pas beseffen, het zijn gebeurtenissen die je levenspad (soms drastisch) veranderen.

Waar het naar mijn mening om gaat is dat je ten gevolge van deze gebeurtenissen nu andere keuzes maakt die je vroeger nooit zou hebben bedacht, laat staan genomen.

Waren we vroeger dan niet gelukkig en vinden we dat we dat nu dan wel zijn omdat we nu heel andere keuzes in het leven maken? Dat denk ik niet! Mensen waren vroeger ook gelukkig en tegenwoordig kunnen mensen ook ongelukkig zijn. Maar toch vraag je je af waarop de keuzes die ze vroeger maakten, waren gebaseerd.

Vaak wordt als antwoord gegeven dat tegenwoordig de mogelijkheden voor ons heel anders en beter of geavanceerder zijn dan vroeger. En ook dat normen en waarden zijn veranderd. Persoonlijk vind ik dat een cliché. Vroeger, toen ik over de wereld reisde voor mijn werk, voelde ik mij soms net een tijdreiziger. Soms kwam ik op plaatsen terecht waar het voor mij voelde alsof ik jaren in de geschiedenis terug ging. Op andere momenten bezocht ik bedrijven, en zag ik producten en werkwijzen die zo geavanceerd waren dat het net was alsof je in de toekomst was aangekomen. Naar mijn mening wordt de mate van de verandering van de wereld en de cultuur waarin wij leven bepaald door de mate van acceptatie door de mensen binnen die cultuur. Het kan ook zijn dat er krachten aan het werk zijn waardoor de mogelijkheden binnen een maatschappij of cultuur minder geavanceerd worden dan vroeger. Maar, alle culturen zijn niet één op één op alle terreinen met elkaar te vergelijken. Wat wij in onze cultuur belangrijk vinden, hoeven anderen in hun cultuur niet belangrijk te vinden. Dat is niet erg, zolang we elkaar accepteren!

Nee, de reden dat mensen, vooral na een groot persoonlijk verlies, een volledig andere keuze maken zit in hen zelf. Naar mijn mening gebeurt (bijna) niets toevallig. Zij dienden in eerdere fasen van hun leven een aantal lessen te leren. Lessen die voor hen op dat moment belangrijk waren, en misschien zelfs nu nog zijn. Lessen die zij eerst dienden te leren, en vooral ook inzicht gaven, voordat ze verder konden op hun levenspad. Deze mensen beginnen letterlijk weer opnieuw, alsof ze weer in het begin van hun leven staan, alleen dit keer met een enorme dosis aan kennis en ervaring. Deze mensen leven als het ware meerdere levens in één mensenleven.

Deze mensen weten beter wat ze nu willen doen en met meer passie dan vroeger. Ze kunnen nu de gevolgen van hun keuzes beter inschatten. Ja, ze maken nog steeds fouten en dat zullen ze ook blijven doen, maar het verschil is dat ze nu ook beter met hun fouten kunnen omgaan. Daar komt bij dat risico’s die ze eventueel kunnen lopen door hen lager worden ingeschat dan vroeger. Vroeger had je de verantwoording voor je gezin. Vooral de financiële verantwoording en / of ernstige en langdurige ziektes in het gezin wilde nog wel eens een beperkende factor zijn in wat jij en je dierbare samen wilde bereiken. En zeker wanneer je kinderen volledig op eigen benen staan, heb je aan niemand meer verantwoording af te leggen en kan je in principe doen wat je wilt.

Ik heb geleerd dat je kansen moet aangrijpen die je worden geboden. Dat is eenvoudig gezegd, je moet ze natuurlijk wel eerst zien. Het voelt meestal als een cadeautje en achteraf voelt het soms ook alsof een wonder is gebeurd. Het komt erop neer dat je niet alleen bewust bent op wat er gebeurt in je omgeving, maar ook dat je tegelijkertijd bewust bent van je emoties, van je gedachten, je gevoel en de wisselwerking tussen dat alles. Daar vraag je nogal wat van jezelf.

Wanneer je een drukke baan hebt en/of een gezin of een relatie hebt dan gebeuren er vaak veel dingen tegelijkertijd. Om het voorzichtig te zeggen, je hebt niet altijd de tijd om je omgeving, jezelf en de wisselwerking daartussen te analyseren. Je hebt eerder het gevoel dat je bezig bent met blussen van brandjes, dan met bewust te leven. Laat staan dat je de kansen ziet die je af en toe worden geboden. En zelfs al mocht je de kansen zien die je worden geboden dan is het nog maar de vraag of je de gevolgen of de veranderingen hiervan accepteert. Wanneer je een relatie hebt zijn de gevolgen van dergelijke beslissingen van een geheel andere orde dan wanneer je alleen bent. Na het verlies van een dierbare verandert jouw “omgeving” echter volledig en word je feitelijk gedwongen om na te denken hoe je verder gaat. Misschien is dat ook wel een reden om heel andere dingen te gaan doen dan je tot dan toe hebt gedaan, zeker wanneer eventuele kinderen uit huis zijn.

Wat ik ook heb geleerd is dat zodra je weer vooruit kijkt in het leven de harde kant van het verlies en rouw eraf gaat, het allemaal zachter wordt, zodat je ermee kan omgaan. Het maakt ook beter zichtbaar wie jij bent.

Beste lezer, er is geen kant-en-klaar recept dat bij iedereen na het verlies van een dierbare tot onmiddellijk resultaat leidt. Het licht aan het einde van de tunnel zie je wanneer je er voor open staat. Dat gebeurt meestal pas wanneer je behoorlijk op weg bent met het verwerken van je rouw. Niet alleen dat, je moet ook bewust zijn op wat er in je “omgeving” gebeurt en de wisselwerking daarvan met je emoties, je gedachten en je gevoel. Dan ben je instaat vooruit te kijken en toekomst gericht bezig te zijn… het is een manier van leven.

(45) Modellen… een vervolg

Dit is alweer de 45e aflevering, nog even en dan is het 1ste jaar van deze website alweer voorbij. Terugkijkend naar alle blogs die zijn geschreven op de website, beginnen me op het gebied van rouwverwerking een aantal zaken op te vallen.

We hebben het over de vijf fasen ( (i) ontkenning, (ii) woede, (iii) onderhandelen, (iv) depressie en (v) acceptatie ) van het model met betrekking tot het omgaan met verdriet van Elisabeth Kübler Ross gehad in ‘Wat kunnen we met modellen doen’. De fasen vormen geen stappenplan dat kan worden uitgevoerd en afgevinkt, maar het zijn de fasen waar je met de verwerking van je rouw doorheen gaat. Wat dat betreft lijkt het net een project. Er is een oorzaak of reden voor het project ( het verlies ), er is een begin ( ontkenning ) en er is een einde ( acceptatie ). Na de acceptatie is het project gereed en gaat iedereen over tot de orde van de dag. De meeste mensen om ons heen lijken er zo over te denken.

Maar, geldt dat ook voor rouwverwerking? Het model van Elisabeth Kübler Ross suggereert ook een dergelijke uitkomst met fase (v) acceptatie. Modellen zijn het resultaat van veel onderzoek en niet alleen dat, de uitgangspunten voor een model zijn ook heel belangrijk. Het maakt namelijk nogal een verschil wanneer het model is gebaseerd op interviews met terminale patiënten, of met nabestaanden, of met mensen die zijn gescheiden, of…  Modellen zijn ook (soms heel grote) vereenvoudigingen van de werkelijkheid. Het resultaat is dat goede modellen wel veel kunnen verklaren, maar niet alles.

Een paar voorbeelden uit mijn leven.

Net als iedereen, denk ik, heb ik mijn eerste echte liefde gehad. Ondanks dat de liefde van ons beiden veel diepgang had waren er krachten aan het werk waardoor onze relatie uiteindelijk eindigde. Na een aantal relaties trouwde ik met mijn echtgenote, mijn grote liefde. Ons huwelijk had zo z’n diepte en hoogtepunten, maar we bleven er beiden tot aan de dood van mijn echtgenote toe voor gaan. Mijn echtgenote maakte mij na een aantal jaren er op attent dat ik telkens in dezelfde maand van het jaar een behoorlijke dip had. Zij had het waargenomen, mij was het niet opgevallen. Na een aantal gesprekken met haar bleek het moment samen te vallen met het beëindigen van de relatie met mijn eerste echte liefde. Het heeft nog even geduurd maar uiteindelijk verdween die jaarlijkse dip.

Medio juni 2000 overleed mijn dochter. En hoewel het leven doorgaat heb ik moeten constateren dat ik sindsdien elk jaar in juni een behoorlijke dip heb. Deze dip lijkt niet te gaan verdwijnen, integendeel, maar lijkt eerder elke jaar dieper te worden. Wanneer ik daar met anderen over praat is de reactie meestal in de trend van “logisch toch… het is je dochter… je hebt een ‘deel van je toekomst’ verloren… jullie waren ook heel dikke maatjes.” Maar beste lezer, besef wel dat alle fasen van “ontkenning” tot en met “acceptatie” van het model van Elisabeth Kübler Ross voor mij persoonlijk allang waren gepasseerd, zelfs voordat mijn dochter was overleden. Ik besef dat dit cru klinkt, maar ik denk dat je het begrijpt wanneer je enkele van mijn eerdere blogs hebt gelezen zoals ‘Hoe het begon’.

Januari 2011 overleed mijn echtgenote. Alhoewel haar overlijden relatief gezien nog kortgeleden is, kan ik constateren dat ik alle fasen van het model van Elisabeth Kübler Ross inmiddels heb doorlopen. Desondanks heb ik het laatste jaar ook hier weer een dip gehad. Dit keer was het niet rond de dag van haar overlijden in januari, maar… rond haar verjaardag in mei. Misschien komt het niet alleen omdat ik een ‘deel van mijn heden’ heb verloren, maar ook omdat we altijd rond haar verjaardag samen leuke dingen gingen doen.

Een conclusie die ik uit het voorgaande kan trekken is dat een rouwproces niet lineair hoeft te zijn zoals wordt aangegeven door het model van Elisabeth Kübler Ross, maar ook cyclisch kan zijn; een geregeld terugkerend fenomeen.

Blijkbaar kan je ondanks je acceptatie toch geregeld verdriet hebben omdat iets je ziel heel diep heeft geraakt.

Wordt vervolgd…

(39) Rouw en liefde

Persoonlijk beng ik niet meer bang voor rouw, het hoort immers bij het leven. Door de acceptatie daarvan ben ik een ander mens geworden. Ben ik daardoor een beter mens geworden? Ik weet het niet echt, ik heb er wel een mening over, maar laat dat graag aan u over om te bepalen.

We hebben het eerder gezegd in het “Landschap dat rouw heet”: “Het begrip rouw heeft een groot scala aan interpretaties. In het Nederlandse taalgebied staat “rouw” voor “het geheel van reacties na het overlijden of scheiden van iemand die belangrijk voor je is geweest”. Het Engelse taalgebied gaat nog een stap verder. Daar betekent “rouw” ook “een onfortuinlijke uitkomst.” Met andere woorden het begrip “rouw” varieert van het verlies van eenvoudig benoembare zaken zoals het verlies van een ketting tot en met het verlies van diegene die je het allerliefste is”.

Erg vaag allemaal: “Het begrip rouw heeft blijkbaar een groot scala aan interpretaties.” Rouw blijkt ook een emotie te zijn; hetzelfde geldt ook voor boosheid, blijheid, verdriet en ga zo maar door. Naar mijn mening zijn het allemaal varianten op een thema.

Laten we om te beginnen eens een gedachtenoefening doen.

In een groot dal liggen twee meren die van elkaar zijn gescheiden door middel van een dam. Water kan niet van het ene naar het andere meer stromen. Er zijn geen rivieren die water aan- en afvoeren naar en van de meren. Stel je nu de volgende situaties voor als twee uitersten van een thema:

  1. De dam tussen de beide meren is zo breed dat je met de auto wel een halfuur nodig hebt om dwars over de dam van het ene naar het andere meer te rijden.
    Wanneer het water in één van de meren plotseling verdwijnt – het maakt niet uit hoe dat gebeurt; één van de meren is ineens leeg – dan gebeurt er in het andere meer niets. Er is geen rimpeltje aan het oppervlak te zien en er stroomt ook geen water van het volle meer naar de plek waar het andere meer was. De dam is dermate breed en sterk dat het niet uitmaakt hoe diep het meer ook is.
  2. De dam tussen de beide meren is zo smal dat wanneer je op de dam staat en je evenwicht verliest, je in het ene of het andere meer valt.
    Wanneer het water nu in één van de meren plotseling verdwijnt – het maakt niet uit hoe dat gebeurt; één van de meren is ineens leeg – dan bezwijkt de smalle dam en stort het water met donderend geweld van het volle meer in het lege meer. Na verloop van tijd gaat het water langzamer stromen en komt het uiteindelijk weer tot rust. Het waterpeil is gedaald en het water dat eerst in het volle meer zat, is nu over een veel groter gebied verspreid. Van de dam vind je misschien nog wat restanten terug die boven water uitsteken.

Zie je het al voor je?

In de bovenstaande situaties stelt elk meer een mens voor, het water staat voor het gevoel en het dal en de dam staan voor de relaties tussen beiden mensen.

De eerste situatie staat voor twee mensen die weliswaar een relatie met elkaar hebben (het dal) maar op zo’n grote afstand van elkaar staan (de brede dam) dat het niet echt uitmaakt wanneer de ander verdwijnt door overlijden, scheiding of emigratie (het lege meer). Degene die achterblijft, gaat gewoon met z’n leven door alsof er niets is gebeurd (geen rimpeltje op het oppervlak van het volle meer).

De tweede situatie staat voor twee mensen die een relatie met elkaar hebben (het dal) en een heel nauwe band met elkaar hebben (de smalle dam). In deze situatie maakt het veel uit wanneer de ander verdwijnt door overlijden, scheiden of emigratie (het lege meer). Degene die achterblijft, ondergaat heftige emoties (de dam bezwijkt en het water stort met donderend geweld in het lege meer) en uiteindelijk komen ook deze emoties weer min of meer tot rust (het water gaat langzamer stromen en komt uiteindelijk tot stilstand). Er blijven littekens over (er steken nog wat restanten van de dam boven het nieuw gevormde meer uit) en je perspectief van het leven wordt of is veranderd (het meer bestrijkt nu het gehele dal en het niveau van het water is gedaald).

Zie je het nog steeds voor je?

Emotie is naar mijn mening het verschil in het gevoel voor en na het verdwijnen van de ander (het verschil in hoogte van het meer na het breken van de dam). Voor de goede orde, het hoeft niet altijd zo te zijn dat wanneer de ander verdwijnt dat een negatief gevoel (rouw of verdriet) oplevert, het zou ook een positief gevoel (blijdschap) kunnen opleveren in zin van “hoera, eindelijk van hem af”, het gevoel zou ook boosheid kunnen zijn; het is maar hoe je het bekijkt.

Rouwverwerking is dan naar mijn mening de wijze waarop het verschil in gevoel verandert (het water stort met donderend geweld in het lege meer en komt uiteindelijk min of meer tot rust). Het moge duidelijk zijn dat de mate van het verschil in gevoel van invloed is op de verwerking van rouw; wanneer er een groot verschil is dan zal de rouwverwerking veel onstuimiger verlopen dan wanneer er een klein verschil is. Ook de mate, ik weet niet of je het zo zou kunnen benoemen, van het gevoel (het volume van het meer) bepaalt hoe lang het duurt tot de verwerking van de rouw weer rustiger, minder onstuimig wordt.

Mooi, wat kan ik hier nu mee? Tijdens ons leven ontwikkelen we ons gevoel en wordt ons “meer” steeds voller. Hoe intenser een relatie verloopt en hoe meer diepgang deze heeft, hoe voller je “meer” wordt en hoe onstuimiger je proces van rouwverwerking verloopt wanneer de ander je verlaat. Zou je bij voorbaat je bewust willen zijn van een onstuimig rouwproces wanneer de ander je verlaat? Ik denk het niet! Wanneer je in je relatie met de ander daar al vanaf het begin rekening mee houdt dan verlies je naar mijn mening heel veel geluk en liefde. Simpelweg omdat je je gevoel in die relatie dan bewust afvlakt. Is dat wat je in een relatie wilt? Als dat zo is, is het dan wel ware liefde.

Kortom, rouw is een essentieel onderdeel van de emoties die van ons mensen echte mensen maken. Een doorleefd mens is een mens die niet zo nodig aan zichzelf denkt, maar die juist de ander in zijn leven centraal stelt. En de ander centraal stellen, noemen we dat niet liefde? Blijkbaar zijn rouw en liefde met elkaar verbonden; het één kan niet zonder het ander. Hoe je het ook wendt of keert, rouw betekent liefde voor de ander die je verliet. Waarom praten we in ons leven wel over liefde en niet over rouw? Waarom lopen we weg van of ontwijken we iemand die rouwt? Is het omdat we alleen maar ons zelf liefhebben… of is het misschien omdat we alleen maar aan ons zelf denken… of zijn we bang voor rouw… of zijn we bang om alleen te zijn… of zijn we bang voor de echte liefde?

Persoonlijk ben ik niet meer bang voor rouw. Het hoort immers bij het leven. Door de acceptatie daarvan ben ik een ander mens geworden. Ben ik daardoor een beter mens geworden? Ik weet het niet echt. Ik heb er wel een mening over, maar laat graag aan u over om te bepalen of je door rouw een beter mens wordt.