Tag: Proces

(69) Als je loslaat wie je bent, kun je worden wie je mag zijn

vlinder op hand - shutterstock_118291774“Je moet het loslaten!” Hoe vaak wordt die opmerking niet te pas en te onpas gebruikt? “Je bent goed, zoals je bent!” Ook zo’n geweldige oneliner…

Maar wat doe je hiermee als je jezelf helemaal niet goed voelt, zoals je bent? Als je voelt, dat je er niet toe doet, terwijl je met je verstand heus wel weet dat je er net zoveel toe doet als ieder ander? Wat als dat gevoel zo diep in jezelf zit verankert, dat je dat gevoel geworden bent? “Dan moet je dat gevoel loslaten!”, is dan het meest waarschijnlijke antwoord. Maar dat betekent dus concreet dat je het complete beeld, dat je van jezelf hebt, moet loslaten. Nog een stapje verder betekent dat, dat je jezelf moet loslaten; afscheid nemen van je eigen “IK”. Afscheid nemen van wie je was en op zoek gaan naar wie je bent. Loslaten wie je voelt te zijn, is eng. Niet spannend, maar doodeng! Want in je overtuiging, is dit wie je bent.

Waar gaat dit verhaal heen, denk je als lezer nu misschien. Wat heeft dit, wellicht enigszins wanhopige, wanhopige verhaal met rouwverwerking van doen? Rouwverwerking betekent voor mij stilstaan bij wat er was in al zijn facetten en het verdriet dat bij het verlies hoort een plekje in je hart geven. Niet om te vergeten, maar om ruimte te maken voor nieuwe dingen, inzichten en ervaringen. Bij een overlijden van een dierbare neem je vaak niet zelf de keus om afscheid te nemen. Die keus wordt voor je gemaakt door bijvoorbeeld een ziekte. Bij een afscheid van jezelf is het wel een keuze die bewust en met het hele hart genomen mag worden. Ik schrijf heel bewust “mag”, want van “moeten” is in dit geval geen sprake. Je hoeft namelijk geen afscheid van jezelf te nemen. Je kunt er ook voor kiezen om deze “zelf” te blijven, compleet met alle minderwaardigheidsgevoelens die daarbij horen. Maar zou je jezelf dan niet veel te kort doen?

Dankzij alle lieve mensen die ik om me heen heb mogen verzamelen, ben ik er inmiddels van overtuigd, dat je jezelf dan echt te kort doet! Zij hebben mij duidelijk gemaakt dat ieder mens een mooi mens is met zijn goede en minder goede kanten. Dat ieder mens precies zoals hij of zij bedoeld is op de wereld is gekomen. Mijn hoofd weet dit inmiddels wel, nu mijn hart nog…

Mijn hoofd weet inmiddels wel dat ik niet mijn overtuigingen ben en wil er graag afscheid van nemen. Maar mijn hart is nog niet zover. Dat is er nog van overtuigd dat ik mijn overtuigingen ben en dat ik er niet meer ben als ik dat laat gaan. Want wie ben ik als ik niet ben, wie mijn hart gelooft dat ik ben? Dat antwoord heeft mijn hoofd ook niet en dus is er een strijd gaande tussen mijn hart en mijn hoofd. De “winnaar” is al lang bekend, maar de “verliezer” wil nog niet opgeven; zit nog te verankert in oude overtuigingen en angst.

Toen Hans mij vroeg om een verhaal te schrijven voor op zijn site, wist ik al dat ik hierover wilde schrijven. Met het schrijven van dit stuk neem ik afscheid, niet van mezelf, maar van mijn overtuigingen. Want ik ben er altijd geweest en zal er ook altijd blijven. Ik ben ik en niet wat ik dacht te zijn. Maar elk afscheid doet pijn en vraagt om een tijd van rouw. Een tijd van bezinning, terugkijken en de mooie herinneringen in een doosje doen. Dan komt er vanzelf weer een tijd met nieuwe inzichten en ervaringen. Tot die tijd mag ik van mezelf de ruimte nemen om verdriet te hebben, zodat mijn hart de tijd heeft om te helen en ik kan worden wie ik mag zijn

(8) Wat kunnen we met modellen doen?

In de wereld van vandaag maken we gebruik we van veel modellen. Bijvoorbeeld de wet van Newton, herinner je nog de appel die uit de boom valt? Deze wet is vrij nauwkeurig maar heeft zijn gebreken. We hebben modellen voor verkeersbegeleiding of voor het navigeren van schepen. Modellen voor het voorspellen van de beurskoersen, het weer of de verwarming in ons huis. We hebben modellen voor menselijk gedrag of het bepalen van je persoonlijkheidstype. We hebben tegenwoordig veel… heel veel modellen in gebruik, voor bijna elk aspect van ons dagelijks leven.

In de wereld van vandaag maken we gebruik we van veel modellen. Bijvoorbeeld de wet van Newton, herinner je nog de appel die uit de boom valt? Deze wet is vrij nauwkeurig maar heeft zijn gebreken. We hebben modellen voor verkeersbegeleiding of voor het navigeren van schepen. Modellen voor het voorspellen van de beurskoersen, het weer of de verwarming in ons huis. We hebben modellen voor menselijk gedrag of het bepalen van je persoonlijkheidstype. We hebben tegenwoordig veel… heel veel modellen in gebruik, voor bijna elk aspect van ons dagelijks leven.

Het toepassen van modellen is misschien modern, maar dat wil niet zeggen dat deze ook nieuw zijn. Veel modellen die worden gebruikt werden tientallen jaren geleden, sommige zelfs eeuwen geleden, ontwikkeld. Zodra je binnen je expertise de beschikking hebt over een model dan kan het worden gebruikt voor de beoordeling van de situatie waarin je verkeert, voor het aangeven van beschikbare opties ter verbetering of het voorspellen van resultaten van de acties die je hebt ondernomen… of… gaat ondernemen. Het toepassen van een model op deze manier geeft veiligheid, zekerheid.

Een model heeft ook nadelen. Om er maar een paar te noemen: een model is een vereenvoudiging, soms een heel grove, van de werkelijkheid. Soms ook gebruiken mensen een model als een instrument zonder de achtergrond en de beperkingen ervan te begrijpen. Of mensen zijn zo afhankelijk van een model geworden, zoals het besturen van een vliegtuig, dat zij zodra er onverwachte dingen gebeuren, niet echt meer weten wat ze precies moeten doen om het proces weer snel onder controle te krijgen.

Ik heb veel mensen ontmoet die het model dat ze gebruiken als de zuivere waarheid zagen. Zij zien het als de werkelijkheid, het is hun werkelijkheid. Een andere manier vinden zij verkeerd, of niet waar, of zelf… onmogelijk. Wees dus niet verbaasd wanneer een model voor jou niet toepasbaar is, zeker wanneer het gaat over het omgaan met… verdriet.

Een bekend model met betrekking tot het omgaan met verdriet is “De vijf fasen van verdriet” ontwikkeld door Elisabeth Kübler Ross. De vijf fasen d.w.z. (i) ontkenning, (ii) woede, (iii) onderhandelen, (iv) depressie en (v) acceptatie vormen geen stappenplan dat kan worden uitgevoerd en afgevinkt. De fasen kunnen worden gebruikt als bakens om te helpen met het begrijpen van wat je voelt of waar je bent in het in het verwerken van je verdriet. Het model beschrijft ook wat met elke fase wordt bedoeld, wat kan worden gevoeld of waargenomen. Door het op deze manier te gebruiken biedt het een vorm van begeleiding.

Een ander model dat meer algemeen toepasbaar is, is de “Myers-Briggs Type Indicator” dat jouw persoonlijkheidstype definieert. Het model karakteriseert je op (i) je voorkeur van je algemene houding (extravert vs. Introvert) en (ii) je voorkeuren van je mentale functies (aanvoelen vs. intuïtie, denken vs. gevoel en beoordelen vs. waarnemen). Zodra je je persoonlijkheidstype begrijpt, biedt het model richtlijnen voor het omgaan en communiceren met andere mensen.

Het betekent niet noodzakelijkerwijs dat we allemaal het model van Elisabeth op dezelfde manier doorlopen. Door toepassing van Myers-Briggs kunnen we concluderen dat we niet allemaal op dezelfde manier in iedere fase reageren. Het kan zijn dat je zelfs van één of meer van deze fasen niet bewust bent. Het betekent ook dat voor ieder van ons de verwerking van verdriet niet even lang duurt. Sommigen van ons zullen dit proces niet voltooien. Dat betekent echter niet dat ze niet gelukkig kunnen zijn of worden en niet kunnen genieten van het leven.

Maar let op, onze partner, kinderen, familie en vrienden zijn verschillende persoonlijkheden, zijn onder andere omstandigheden opgegroeid en leven onder verschillende omstandigheden in andere periodes en treuren dan ook op een andere manier dan wij. Daar is geen twijfel over mogelijk, het is een gegeven.

De eerste drempel die je over moet is je ervan bewust worden wat er met je gebeurt. Dat kan weken, maanden, soms zelfs jaren duren. Het hangt af van wie je bent en hoe je leeft. Zodra je van je gevoelens en emoties bewust bent, kunnen modellen uitleggen wat er met je gebeurt. Dan begin je het te begrijpen… dan kun je weer naar de toekomst kijken en pas dan kun je met je verdriet leren omgaan.

Als je met je verdriet leert omgaan, betekent dat dan dat je ermee klaar bent? Nee, integendeel; het betekent dat je ooit met je verdriet zal kunnen omgaan en dat het misschien in de toekomst kan worden afgesloten. Ja, misschien wel … maar… misschien ook niet.

Persoonlijk ben ik er zeker van dat mijn verdriet tot mijn dood toe zal blijven. Betekent dat dan dat ik ongelukkig ben? Zeker niet, ik ben een heel gelukkig mens maar soms… als je dat speciale toontje weer hoort, dat speciale melodietje weer hoort, wanneer je dat bijzondere parfum weer ruikt, wanneer… ja, dan reis ik weer terug in de tijd naar die momenten dat we samen gelukkig waren. Ik voel dan ook weer de pijn … maar… anders… het is alsof ik gelijktijdig verdrietig en gelukkig ben … het is een ambivalent gevoel.

Dus ja, we kunnen modellen gebruiken als suggestie voor wat te doen, maar deze zijn niet voor iedereen eenduidig.

Het is wat het is. Het heeft me de mens gemaakt die ik vandaag ben; dat zal voor ieder van ons op een gegeven moment gelden.

(6) Rouw … waarom zien we het niet lichter?

Alles in het leven zou in balans moeten zijn. Geen lelijkheid zonder schoonheid. Geen kwaad zonder goed. Geen verlies zonder winst. Geen donker zonder licht. Geen verleden zonder toekomst. Geen verdriet zonder blijheid. Het zijn allemaal voorbeelden van een balans, je zou het ook kunnen zien als de twee zijden van een munt. De ene kant van de balans kan niet zonder de andere kant.

Het leven bestaat uit tegenstellingen en we zijn altijd op zoek naar balans. Alles in het leven zou in balans moeten zijn. Geen lelijkheid zonder schoonheid. Geen verlies zonder winst. Geen kwaad zonder goed. Geen donker zonder licht. Geen verleden zonder toekomst. Geen verdriet zonder vreugde. Geen haat zonder liefde. Het zijn allemaal voorbeelden van een balans, je zou het ook kunnen zien als de twee zijden van een munt. De ene kant kan niet zonder de andere kant.

Waarom zijn de meesten van ons dan zo diep in de rouw bij het verlies van een geliefde? Waarom zou je niet blij en trots kunnen zijn dat je een deel van jullie levenspad samen hebt mogen lopen? Waarom zou je niet blij kunnen zijn dat je met elkaar hebt mogen genieten? Waarom zou je niet blij kunnen zijn met alles wat je van elkaar hebt mogen leren? Het is gewoon niet eerlijk naar de ander, er staat zo enorm veel tegenover. Het is ook niet eerlijk naar jezelf dat je niet beseft of je niet herinnert welke mooie dingen je allemaal met elkaar hebt mogen delen en voor elkaar hebt kunnen doen. Daarnaast blijft er natuurlijk het fysieke gemis van een geliefde, de nabijheid, de liefdevolle aandacht voor elkaar, het niet meer kunnen zien of aanraken van iemand die je nabij stond, het wennen aan het feit dat je de dingen nu alleen beleeft.

Wanneer ik terugkijk op mijn leven en denk aan de beide maatjes die ik heb verloren, dan kan ik de negatieve zaken en het verdriet mij niet meer zo goed herinneren. De positieve dingen en de mooie dingen staan heel prominent en heel helder op de voorgrond. Dat besef geeft me niet alleen veel ruimte in mijn hoofd maar juist ook heel veel blijdschap. Het heeft mij in staat gesteld om vooruit te kijken, naar de toekomst te kijken.

Het leven is net als het besturen van een auto. Je kijkt door de voorruit naar wat op je weg ligt en wat op je afkomt en je kijkt ook geregeld door de achteruitkijkspiegel om te zien wat er achter je zit om te bepalen of dat eventueel gevolgen kan hebben voor jouw pad. Dat achteruitkijken doe je weliswaar geregeld tijdens het besturen van de auto, maar niet continu.

Het kenmerkende van autorijden is dus dat je vooruitkijkt, bijna altijd vooruitkijkt. Doe je dat niet en kijk je alleen maar door de achteruitkijkspiegel, terwijl je vooruit blijft rijden, dan maak je brokken. Dat geldt ook voor rouwverwerking. Zo af en toe achteruit kijken is goed en zelfs belangrijk en je moet ook niet vergeten wat daar is gebeurd, maar niet de hele tijd, niet continu.

Wanneer je naar de toekomst blijft kijken en daar de mogelijkheden ziet en de kansen die daar liggen benut dan help je niet alleen jezelf maar geef je juist ook de dierbare die je heeft verlaten een enorm compliment. Een compliment in de zin van dank je voor alles wat we samen hebben gehad en waarvan we samen hebben genoten. Dank je voor wat ik van jou heb mogen leren. Dank je dat je mij op mijn levenspad hebt gehouden of gebracht. Dank je voor het vertrouwen in mij dat ik nu verder kan op mijn pad.

Helaas, je geliefde heeft je verlaten. Het afscheid was emotioneel. Terugkijkend hebben jullie veel genoten en hebben jullie veel van elkaar geleerd. Laat dan als ultieme dank aan je geliefde alle lessen die je van elkaar hebt geleerd niet tevergeefs zijn geweest.

Dit is naar mijn mening waar het om draait. Dit is naar mijn mening ware liefde. Dit is naar mijn mening de betekenis van het leven.

(2) Een ervaring rijker

Je zou verwachten dat na ruim 13 jaar, laat ik het voorzichtig zeggen, de emoties van het overlijden van je dochter wel minder zouden zijn.

Verwarring

Het overlijden van Anne Birgit gaf een enorme impact op mijn leven. Hoe verdrietig dit ook is, het is wel een ervaring rijker. Desondanks, had ik liever gezien dat ze nu nog zou leven … maar wie ben ik om dat te bepalen.

De periode rond het overlijden, in juni 2000, van mijn dochter Anne Birgit was voor mij verwarrend. Er gebeurden vreemde dingen die ik op dat moment niet kon verklaren. Aan de ene kant had ik heel veel verdriet en voelde ik de rauwe pijn van het verlies. Aan de andere kant was ik van alles aan het regelen … kil en zonder enige emotie. Het voelde allemaal heel ambivalent. Ik had geen idee hoe ik hiermee moest omgaan. Als gezin gingen de dagen aan ons als een waas voorbij. Wat wel glashelder was dat het voor ieder van ons anders voelde. Het was moeilijk om er met elkaar over te praten, ook dat was ons duidelijk. We probeerden het wel, maar het lukte niet.

Na maanden kwam er stapje voor stapje weer structuur in ons leven

Maanden later begon alles weer beetje bij beetje op de juiste plek te vallen; begon ik weer mezelf te worden. Het verdriet vertaalde zich in het verhaal over Anne Birgit dat ik aan ieder vertelde die het maar wilde horen. Nou ja wilde horen … op de één of andere manier bleek het gesprek meestal wel bewust of onbewust zo te draaien dat we daar telkens op uitkwamen.

13 jaar later

Je zou verwachten dat, na ruim 13 jaar, laat ik het voorzichtig zeggen, de emoties wel minder zouden zijn. In tegendeel.

Bijna dagelijks dacht ik nog steeds aan Anne Birgit en ik herinnerde mij haar zoals ze was. Het geheugen bleek op die momenten een heel mooi ding te zijn: alle emoties, kleuren, geuren, warmte, gesprekken, omgevingen kwamen tot in het kleinste detail weer beschikbaar … alsof het foto’s of filmfragmenten waren … alsof je het weer opnieuw beleefde.

Heden

Wat mij nog het meest verbaast is dat er mensen zijn die het niet normaal vinden dat ik nu nog verdriet heb over het verlies van Anne Birgit. De tijd heelt toch immers alle wonden? Het verdriet gaat toch een keer over? Het antwoord daarop is ja … en nee.

Ja, de rauwe pijn van de rouw is inmiddels veranderd in de zachte pijn van het verdriet. Nee, omdat ik zo af en toe vriendinnen van Anne Birgit ontmoet. Vriendinnen die getrouwd zijn en kinderen hebben. Dan besef je op die momenten weer wat je mist en herinner je je eigen dochter weer en het gezin en de kinderen die zij had kunnen hebben. Dat doet pijn!

Vond ik mijzelf toen zielig? Nee, integendeel! Ik vond mij toen, net als nu, niet zielig. Ik was en ben trots dat ik bij het overlijden van Anne Birgit aanwezig mocht zijn en dat ik afscheid van haar heb mogen nemen. Ben ik nu nog verdrietig? Ja … jazeker … tot aan mijn dood vermoed ik. Ben ik een blij mens? Wel degelijk!

Eerste versie: 05-10-2013.
Laatste bijgewerkte versie: 23-11-2020.

(1) Haar laatste wens

U bent niet de enige die met rouw op de een of andere manier moet leren omgaan. Door middel van deze blog wil ik de reis die ik tot nu toe heb gemaakt, en nog steeds maak, met u delen. Ik wil de lessen die ik heb meegekregen, en nog steeds meekrijg, met u delen.

De laatste wens van mijn dochter

Geschatte leestijd: 6 minuten

Onze dochter Anne Birgit
Anne Birgit

Vlak na haar geboorte was al bekend dat Anne Birgit, onze dochter, aan Cystic Fibrosis leed. Het had een enorme impact op ons als ouders. Niet alleen omdat ze aan deze ziekte leed, maar vooral omdat de verwachting was dat zij door haar ziekte op (zeer) jonge leeftijd zou overlijden. Het gevolg was dat wij ons van jaar tot jaar afvroegen of het dit keer niet haar laatste zou zijn.

Mijn dochter Anne Birgit heeft gewerkt op een vestiging van het bedrijf waar ik in dienst was. Zij hoorde van de mensen om haar heen hoe ik met mijn teams en medewerkers van mijn klanten binnen mijn projecten werkte en begeleidde.

In de week voor haar overlijden vroeg Anne Birgit of ik haar vrienden wilde bellen opdat zij afscheid konden nemen. Bij een paar van die gesprekken wilde zij ook aanwezig zijn. Ik herinner mij nog hoe zij tijdens die gesprekken met gesloten ogen en een glimlach op haar gezicht naast mij in het ziekenhuis in bed lag.

De laatste tijd had Anne Birgit naar informatie gezocht hoe je kinderen die gingen sterven kon begeleiden en hoe hun ouders daarmee zouden kunnen leren omgaan. Zij had echter niets kunnen vinden dat in haar ogen geschikt was. Haar laatste wens was dat ik ouders ga begeleiden die een kind hebben verloren omdat zij heeft gezien wat ik kan.

De laatste tijd had Anne Birgit naar informatie gezocht hoe je kinderen die gingen sterven kon begeleiden en hoe hun ouders daarmee zouden kunnen leren omgaan. Zij had echter niets kunnen vinden dat in haar ogen geschikt was. Haar laatste wens was dat ik ouders ga begeleiden die een kind hebben verloren omdat zij heeft gezien wat ik kan.

In 2000 overleed Anne Birgit op 21-jarige leeftijd met een glimlach op haar gezicht, in de armen van haar moeder.

Een gebroken hart

(c) Hans.P. Fransen (HPF) en Stichting Jouw Rouwverwerking
Mary-Anne

Mary-Anne, mijn echtgenote, worstelde met het verlies van onze dochter. Enige vorm van hulp en ondersteuning om met het verlies om te gaan wilde of kon ze niet aanvaarden. En al helemaal niet van mij omdat ook ik worstelde met het verlies van onze dochter.

Mary-Anne ontving een kaart van een vrouw die binnen een van mijn teams werkte, een van mijn Gouden Teams. Zij kende de vrouw en liet mij de kaart lezen. De vrouw schreef dat zij mij een licht op haar levenspad vond door de manier waarop ik haar en haar teamleden wist te motiveren en te coachen … waardoor het onmogelijke … mogelijk werd.

In het weekeinde gaf Mary-Anne aan dat zij het compliment herkende en dat zij vond dat dit meer mijn toekomstig pad zou moeten zijn. Op dat pad zou ik volledig mijzelf kunnen zijn … wie ik in de kern ben. Het zou ook helpen bij de invulling van de laatste wens van onze dochter.

Twee dagen later overleed mijn zielenmaatje Mary-Anne aan een gebroken hart.

Het einde van mijn professionele leven

Na een werkzaam leven dat mij enorm veel voldoening gaf, ging ik in 2013 met pensioen. Er was aan dat werkzame leven echter ook een nadeel verbonden: ik was vaak van huis. Ik heb geen idee meer hoe vaak ik rond de wereld ben gereisd, hoeveel steden ik heb gezien laat staan in hoeveel hotels ik heb geslapen. Het gevolg hiervan was dat ik mijzelf als een wereldburger beschouw.

Als managementconsultant en als projectmanager was ik altijd instaat geweest om niet alleen het plezier maar vooral ook de stress in mijn omgeving te zien. Bij anderen kon ik stress zien en aanvoelen … echter niet bij mijzelf. Het gevolg was dat na mijn pensionering mijn lichaam moe was en het wilde herstellen van alle stress die ik in de afgelopen jaren had opgebouwd. Vanzelfsprekend kwam daar ook nog het verlies bij van mijn echtgenote en mijn dochter. Dat bleek toen ik medio 2013 bij toeval ontdekte dat het proces van het leren omgaan met mijn verlies en rouw was begonnen … eindelijk, na jaren!

Doordat ik mijn verlies en rouw woorden probeerde te geven en ook deze begon op te schrijven was ik 13 jaar na mijn belofte aan Anne Birgit begonnen met het invullen van haar laatste wens. Beloven is één ding, het ook nog doen was van een geheel andere orde.

Alle begin is moeilijk

U bent niet de enige die met verlies en rouw op de een of andere manier moet leren omgaan. Door middel van deze blog wil ik u deelgenoot maken van de reis die ik tot nu toe heb gemaakt en nog steeds maak. Ik wil de lessen die ik heb meegekregen, en nog steeds leer, met u delen.

Mijn reis, of misschien beter, mijn pad naar het leren omgaan met verlies, loopt langs onderwerpen als begrip, loslaten, je dacht dat het over was naar afronding en er blijft altijd een restje pijn over. De kern van omgaan met verlies komt naar mijn mening neer op alles uit het leven te halen wat er inzit en ondanks al het leed toch ook een beetje genieten.

Naast deze blog is, in overeenstemming met haar laatste wens van mijn dochter en die van mijn echtgenote, in Nederland een stichting opgezet onder de naam Stichting Jouw Rouwverwerking. Het doel van de stichting is anderen te helpen in het omgaan met verlies en rouw. Buiten Nederland heet de stichting Mourn & Grief Foundation.

Voor mij is het duidelijk dat ik dit niet alleen kan. Ik kan de wereld niet in mijn eentje veranderen. Wat ik wel kan, is mijzelf veranderen en hopelijk kan ik ook anderen leren zien dat het op andere manier kan. Hopelijk verspreiden jullie het nieuws. Je weet nooit wat er in de toekomst zal gebeuren maar ik hoop dat ik met de stichting een verschil kan maken, al is het maar een klein verschil.

Voor het schrijven van de blogs op het gebied van rouw en rouwverwerking heeft de stichting inmiddels van verschillende auteurs een bijdrage mogen ontvangen.

Eerste versie: 23-09-2013.
Laatste bijgewerkte versie: 22-05-2022.