Voor mij is het tijd om van koers te veranderen. Gevoelsmatig heb ik mijn belofte aan mijn dochter voor de invulling van haar laatste wens al tijdje geleden gerealiseerd. Het voelt niet meer als de invulling van een belofte, maar het is het veel meer een behoefte geworden. Een behoefte om dit werk te (mogen) doen.
Wat ik in de afgelopen jaren heb geleerd met het schrijven van deze blogs voor de Stichting Jouw Rouwverwerking is… dat ik aan het begin van deze reis absoluut niet kon overzien en niet kon beseffen wat ik allemaal zou meemaken op mijn reis over het pad van rouwverwerking… een reis met momenten waarin ik niet meer wist wat ik zou moeten doen om weer verder te komen in dit leven… momenten waarin ik liever wilde sterven om naar Huis te mogen, om mijn grote liefde weer te mogen zien en weer in mijn armen te mogen houden… en toch… en toch was erin die periode altijd iets dat, of iemand die mij op de een of andere manier motiveerde, stimuleerde, of soms zelfs een “duwtje” in de rug gaf om door te gaan… en op die momenten waar ik echt niet verder kon en het allemaal tegen zat, mijn beschermengelen mij duidelijk lieten voelen dat wanneer ik ze om hulp zou vragen, ik op de een of andere manier hulp zou ontvangen.
Wanneer ik in de afgelopen periode zo af en toe terug keek naar hoe ver ik was gekomen, was ik iedere keer verbaasd over wat ik in die tussentijd allemaal had bereikt. Gedurende de dagelijkse gang van zaken viel mij dat nooit zo op. Maar terugkijkend na een langere periode viel het juist op. Het gaf mij ook weer die extra kracht om door te blijven gaan op mijn levenspad.
Terugkijkend had ik misschien heel veel eerder hulp moeten vragen bij het verwerken van mijn rouw. Vermoedelijk heeft dat zo moeten zijn want het levenspad waarop ik mij nu bevind, voelt voor mij wel heel erg goed. Het is wat het is.
Het is tijd om van koers te veranderen want de verwerking van rouw betekent doorgaan. Meestal betekent doorgaan op een andere manier in het leven staan dan je eerder deed. Doorgaan met die zaken die voor jou belangrijk zijn in je leven. Ondanks dat grote verlies. Ondanks die rauwe pijn. Doorgaan met je leven… je moet wel.
Besef dat hoe dichter je bij de dierbare stond die je hebt verloren en besef dat hoe meer je van deze hebt gehouden, hoe rauwer en hoe dieper je verdriet is door het verlies. Aan de ene kant doet jou dat heel veel pijn en aan de andere is dat naar de dierbare die je hebt verloren een enorm compliment en het geeft ook aan hoe veel je van elkaar houdt.
Maar met dat doorgaan zet je ook je eerste stappen in het rouwproces. Met dat doorgaan begin je ook weer vooruit te kijken naar waar je naartoe gaat. Al weet je, of misschien besef je je bestemming nog niet. Ja, het wordt tijd om van koers te veranderen.
Ja, ook voor mij is het tijd om van koers te veranderen. Gevoelsmatig heb ik mijn belofte aan mijn dochter voor de invulling van haar laatste wens al tijdje geleden gerealiseerd. Het voelt niet meer als de invulling van een belofte, maar het is veel meer een behoefte geworden. Een behoefte om dit werk te (mogen) doen.
Voor de website van de Stichting is het ook tijd om van koers te veranderen. Op dit moment wordt een plan uitgewerkt om later dit jaar voor jullie een discussieforum aan de website toe te voegen. Het forum krijgt een beveiligde omgeving. Als je ideeën hebt voor de opzet of de inhoud van het forum dan hoor ik dat graag. Je kan mij via het contact formulier bereiken.
Na het schrijven van mijn vorige blog over een gebroken hart bleef ik met een onbestemd gevoel achter. Een gevoel waar ik niet echt de vinger achter kon krijgen. Dat gevoel werd nog eens onderstreept met mijn vraag aan het einde van die blog:
“Wat als we in staat zouden zijn geweest om (onder begeleiding) onze rouw te kunnen verwerken… zou mijn zielenmaatje dan nu nog hebben geleefd?”
Het heeft “even” geduurd voor ik het antwoord had gevonden.
Hoe eerder je van je rouw bewust bent, hoe eerder je instaat bent om dat te kunnen verwerken en… hoe minder naar mijn mening de eventuele gevolgen zijn. Of je je rouw ook wilt verwerken is een keuze… die keuze is geheel aan jou.
Pas na het overlijden van Anne Birgit, onze dochter, beseften we dat we iets moesten doen aan het verdriet dat we gedurende die 21 jaar dat onze dochter leefde, hadden weggestopt. Weggestopt… omdat we beiden continu in een overlevingsstand stonden.
Dat wegstoppen van ons verdriet is gedurende al die jaren voor ons een tweede natuur geworden. We stonden er gewoon niet bij stil… ja… gewoon! Onverwerkte rouw “vreet” je eindelijk als het ware van binnenuit op. Het begint met onbestemde kwaaltjes… waarvan niemand de oorzaak kan vinden… tot zelfs, zoals mij is overkomen, twee openhartoperaties vlak achter elkaar… of zelfs erger toen mijn echtgenote overleed aan een gebroken hart. Het waren allemaal signalen van het lichaam dat er iets aan de hand was en dat ik mijn leven anders diende in te richten… misschien zelfs drastisch anders. Gedurende de jaren dat onze dochter leefde waren we ons echter niet bewust dat we ons verdriet moesten verwerken… en na haar overlijden konden we het niet… of wisten we niet hoe… een gemiste kans.
Maar… hoe word je je bewust van je rouw?
Je zou kunnen luisteren naar familie, vrienden en de mensen om je heen. Maar misschien heb je op die momenten geen behoefte aan hun mening.
Je zou een periodiek, een soort “dagboek”, kunnen bijhouden waarin je elke 3 of 6 maanden samenvat wat je in de afgelopen periode hebt meegemaakt… hoe je je hebt gevoeld en hoe je daarmee bent omgegaan. Nadat je dit een aantal keren hebt gedaan begin je misschien een trend te ontdekken hoe jij je op dat moment voelt ten opzichte van het begin van het verlies. Als jouw verlies op dat moment nog net zo heftig voelt als in het begin… dan kan dat een aanwijzing zijn dat het tijd wordt om hulp te zoeken… hulp te zoeken hoe je met dat verlies zou kunnen omgaan.
Op dit moment weet ik heel zeker dat wanneer wij direct vanaf de geboorte van Anne Birgit zo’n periodiek (elke 3 of 6 maanden) hadden bijgehouden, wij in een vroeg stadium van het leven van onze dochter ons bewust waren geworden dat wij ons verdriet, al of niet met hulp, (voortdurend) op de een of andere manier moesten verwerken. Ons leven zou er dan heel anders hebben uitgezien.
Wat als we wel in staat zouden zijn geweest om (onder begeleiding) onze rouw te kunnen verwerken… zou mijn zielenmaatje dan nu nog hebben geleefd? Een vraag waar ik vermoedelijk nooit antwoord op zal krijgen.
In 1978, op een warme najaarsdag in oktober, werd in het ziekenhuis onze dochter geboren. We waren verheugd dat ons langverwachte eerste kind ter wereld was gekomen.
De vreugde was echter van korte duur. Nog diezelfde avond belde de chirurg op en vroeg of ik direct naar het ziekenhuis wilde komen. Het meconium, de eerste ontlasting van een pasgeboren mensje, zat vast en er was ook een eerste vermoeden dat onze dochter aan Cystic Fibrosis, taaislijmziekte, zou kunnen lijden. Mary-Anne, mijn echtgenote was nog niet op de hoogte gebracht en ze vroeg of ik samen met mijn echtgenote de mogelijkheden met haar kon doornemen… en dan besluiten… hoe we verder zouden gaan. Spoed was vereist. Daar zit je dan samen, als kersverse ouders.
Onze pasgeboren dochter, nog geen 8 uur oud, werd voor de eerste keer in haar leven geopereerd.
Het was de ook eerste keer in mijn leven dat mijn wereld verging. Ik zie nu, ruim 40 jaar na haar geboorte, nog steeds de beelden voor me die ik destijds aan mijn geestes oog voorbij zag komen… hoe een schitterende toekomst in een klap veranderde in een volledig verwoeste wereld! Niet alleen mijn wereld was verwoest, ook die van mijn echtgenote verging in een klap. Ik zie nog steeds de angst in haar ogen… en ik hoor haar nog steeds van wanhoop huilen… het kwam uit het diepst van haar ziel… naar woorden zoekend. Die avond heeft ons beiden voor het leven getekend.
Terwijl onze dochter werd geopereerd legden wij impulsief een eed af naar elkaar… dat, wat er ook zou gebeuren in ons leven… wij altijd bij elkaar zouden blijven… en we er altijd voor elkaar zouden zijn. Op dat moment voelde het alsof het van belang was zodat Anne Birgit er van een hogere macht mocht Zijn. Op de een of andere manier gaf die eed naar elkaar ons rust… gaf die eed een ongekende energie… nee… eerder kracht om door te gaan. Die kracht was nodig want op dat moment hadden we nog geen flouw benul wat ons te wachten stond… hoe we later samen zouden moeten knokken om onze dochter te kunnen begeleiden… en we tegen het einde van haar leven het voorrecht zouden krijgen om haar naar het Licht te mogen brengen.
Er zijn weinig mensen die zich kunnen voorstellen wat we in die 21 jaar hebben meegemaakt. Hoe hoog de druk en de stress was en hoe eenzaam we samen waren. Anne Birgit werd een schitterende jonge vrouw die al heel vroeg in haar leven wist dat ze niet lang zou leven. Al heel vroeg maakte ze bewuste keuzes en probeerde alles uit dat korte leven te halen wat er voor haar maar inzat. Maar juist omdat ze kort zou leven en omdat ze er zo goed uitzag… aan de buitenkant… kwamen we geregeld mensen tegen die haar ziekte niet konden accepteren of niet wilden accepteren. In onze ogen sloeg het nergens op, maar waar we er wel mee hadden te dealen. Alsof de ziekte van Anne Birgit al niet erg genoeg was, het onbegrip van anderen deed daar nog een flinke schep bovenop.
Terugkijkend heeft de eed die wij naar elkaar hebben afgelegd, tijdens die operatie van ons 8 uur oude hummeltje… heeft die eed ons gedurende ons 35-jarige huwelijk overeind gehouden. Nu pas besef ik dat de energie en de kracht die wij ontvingen staat voor ware liefde. Het heeft ons door de meest donkere en lichte perioden van onze relatie heen geholpen. Wat ik nu ook besef is dat ik door alle puzzels heb geleerd dat wat er ook gebeurt in je leven… hoe erg het ook is… je altijd op de een of andere manier wordt geholpen (vanuit de spirituele wereld) en… je uiteindelijk altijd op je beide benen terechtkomt. Het gaat niet vanzelf… je zal er altijd keihard voor moeten werken… en je zal je er vooral voor meer dan 100% voor moeten inzetten… altijd!
Het leven van Anne Birgit was één lange rollercoasterrit. Net zo ongewoon als het leven voor haar was… net zo ongewoon was de periode rondom haar overlijden voor ons… en net zo ongewoon was onze rouwverwerking… tenminste zo voelde dat bij mij zo.
Ouders die een kind verliezen zijn getekend voor het leven. Dat geldt ook voor Mary-Anne en ik, maar toch anders. Hoor je niet vaak dat je het verliezen van een kind je je ergste vijand niet toewenst? Ja, dat vonden wij ook… maar… aan de andere kant was die voortdurende druk waar we dagelijks mee te maken kregen tijdens het leven van onze dochter… die druk die altijd aanwezig was… die druk was na haar overlijden… weg! We hoefden niet meer te overleven. Het werd stil in huis… heel stil! En stapje voor stapje… kwam er beetje bij beetje… weer rust in ons systeem… en tegelijkertijd het besef dat Anne Birgit er niet meer was.
En met die rust kwam er ook weer onrust… maar dit keer van een geheel andere orde… onrust om op de een of andere manier met ons verdriet te kunnen omgaan. Dat verdriet hadden we gedurende het leven van Anne Birgit diep weggestopt. Zo diep dat we er niet meer bij konden komen na haar overlijden. We wisten dat we er iets aan moesten doen… maar hoe… en bij wie we moesten aankloppen? De familie was er ook nog en begon steeds meer aandacht op te eisen waardoor er van enige rouwverwerking niet echt iets terecht kwam… uiteindelijk werd de rouw en het verdriet door ons weer weggestopt. Ja, verlies wegstoppen, dat konden we heel goed… helaas.
Door de rouw die langzaamaan toch begon door te sijpelen uit het diepste van ons wezen in de periode die volgde, gingen we vaak door emotioneel diepe dalen… en tegelijkertijd gingen we ook over emotioneel hoge toppen omdat we samen waren en naast een overleden dochter een gezonde zoon hadden. Te bizar voor woorden… tegelijkertijd door emotioneel diepe dalen en over emotioneel hoge toppen. Het gevolg was dat de familie en de omgeving aan de buitenkant niet konden zien… of niet begrepen… dat we het samen zwaar hadden… zo zwaar dat er uiteindelijk iets brak. Mary Anne, mijn echtgenote en zielenmaatje overleed in 2011 aan een gebroken hart.
Had het zo moeten zijn of… wat als we wel in staat zouden zijn geweest om (onder begeleiding) onze rouw te kunnen verwerken… zou mijn zielenmaatje dan nu nog hebben geleefd? Een vraag waar ik vermoedelijk nooit antwoord op zal krijgen.
Alles is tijdelijk, ook rouw, het gaat allemaal voorbij. Of het nu blijdschap is, of verdriet, het gaat allemaal voorbij. Wanneer je eenmaal beseft dat alles verdwijnt, dan leidt dit tot nieuwe inzichten en kansen.
De verwerking van rouw is een innerlijk proces dat alle ruimte moet worden gegeven. Wees niet verbaasd dat tijdens dat proces niet alleen emoties als verdriet, pijn, heimwee, verloren of ontredderd zijn, kunnen optreden. Maar ook emoties als geluk, plezier, blijdschap of genieten. Het mag er allemaal zijn! Het hoort erbij.
Maar wat je vooral niet moet doen is in je verdriet zwelgen of opgaan. Het is niet erg wanneer je je ongelukkig voelt omdat je rouwt. Het hoort er in ons leven nu eenmaal bij. Wanneer je denkt dat je je nooit ongelukkig mag voelen, dan wordt die gedachte alleen al er juist de oorzaak van dat je je daardoor ongelukkig voelt… en misschien zelfs onnodig ongelukkig blijft. Wanneer we gelukkig zijn ervaren we dat als een gevoel van groei. Wanneer we verdrietig zijn wordt iets diep binnen in ons geraakt. Daarom ervaren we geluk en verdriet. Daarom zouden we met beide emoties op eenzelfde manier moeten omgaan… omdat beide emoties ons sterker maken.
Alles is tijdelijk… ook rouw… het gaat allemaal voorbij. Of het nu blijdschap is… of verdriet… het gaat allemaal voorbij. Wanneer je eenmaal beseft dat alles verdwijnt, dan leidt dit tot nieuwe inzichten en kansen.
In een notendop leidt rouw tot verandering. Vanuit het denken van mijn vroegere professionele leven kan je je op verandering voorbereiden… om als je dat doet… je op de een of andere manier met die verandering kan omgaan… een verandering die je in eerste instantie (in je stoutste dromen) niet had verwacht.
Voorbereiden? Ja, als je het verlies ziet aankomen… en ja, wanneer je beiden bereid bent daar met elkaar over te praten. Maar velen zien het verlies niet aankomen… laat staan dat wanneer ze dat wel zien… ze beiden erover willen praten. De meesten worden overvallen door het bericht dat een dierbare is overleden. En dan nog, wanneer de eerste schokken een beetje beginnen weg te ebben en je je steeds meer bewust wordt van dat verlies, dan pas begint naar mijn mening het rouwproces… het proces van het verwerken van je rouw. Dan pas begint de verandering.
Hoe dat proces van die verandering verloopt, is voor iedereen weer anders. Wat ik wel heb geleerd en ervaren is dat hoe rauwer de rouw na een verlies is, des te dieper de liefde naar elkaar was. Ik heb ook geleerd door het tegelijkertijd omarmen van je grote liefde naar je dierbare… en de (rauwe) pijn en je verdriet van het overlijden… je iets hebt mogen creëren… de lessen die je van elkaar hebt mogen leren.
Laat daarom die lessen niet verloren gaan en ga met opgeheven hoofd verder op je levenspad. Wees trots dat je van die ander zoveel hebt mogen leren en dat jullie elkaar zoveel hebt mogen ondersteunen. Wees trots dat je van elkaar hebt mogen genieten op dat deel van jullie levenspad dat jullie gezamenlijk hebt mogen lopen! Bereid je daarom voor door wat je zou kunnen doen als je jezelf maar de kans geeft… en nog belangrijker… daag jezelf uit om verder te gaan.
Om verder te gaan en ondanks al je verdriet te ontdekken dat dit uiteindelijk één van je grootste avonturen tot nu toe zou kunnen worden.
Ik had de knoop doorgehakt. Ik gaf mij over aan de ervaring van de reguliere geneeskunde. Nu was het echt zover dat ik voor mijn borstamputatie stond. Altijd had ik gezegd dat ik nooit voor een inwendige prothese zou kiezen. Maar nu stond ik echt voor die keus. Ik vroeg mij af, of ik de tijd die mij nog restte, echt bereid was om met een platte borstkas rond te lopen. Door de operatieve verwijdering van mijn okselklieren in 2007 wist ik hoe het was om je harde ribben direct onder je huid te voelen zonder speklaagje ertussen. Door mijn werk wist ik ook hoe een lichaam eruitzag na borstamputatie. Bij een ander vond ik het helemaal niet erg, maar het mooie was er wel af, nu betrof het mijn eigen lijf! Mijn borsten zijn altijd mijn trots geweest. Ik kon genieten van het voelen van hun zachte rondingen. En nu moest ik de helft gaan missen. De chirurg legde mij vier verschillende operaties voor waaruit ik een keuze kon maken. De keuze die ik eigenlijk wilde zat er niet meer bij, wat ik ook zou kiezen mijn eigen vertrouwde borst zou ik kwijtraken. Hoe kun je kiezen als je diep vanbinnen geen van die keuzes wenst. Toen ik mij nog eens realiseerde dat ik bij een inwendige prothese altijd met ‘een vreemd en koud ding’ in mijn borst zou rondlopen met alle risico’s die daarbij horen, viel deze keuze definitief af. Uiteindelijk koos ik voor een reconstructie uit eigen weefsel waarbij een grote rugspier naar voren geklapt zou worden en mijn borst zou gaan vormen. Mijn nieuwe borst zou wat kleiner worden, maar het was mijn eigen weefsel en ik zou mijn decolleté behouden. Verder zou er vetweefsel van mijn rug weggezogen worden om de nieuwe borst zo groot mogelijk te maken. Deze operatie was minder ingrijpend dan een volledige reconstructie uit eigen weefsel. Vol vertrouwen ging ik de operatie in, ik wist mij gesteund door iedereen die mij lief was en alles wat mij omringde. Toch bleef ik tot de laatste minuut twijfelen over de ingrijpende keuze die ik had gemaakt, ook al had ik alle plussen in minnen met elkaar vergeleken en had ik het besluit weloverwogen genomen.
Tijdens de operatie en de periode van 6 weken daarna voelde ik mij gedragen. Ik werd omringd door een warme deken van vrienden, familie, kennissen en engelen en wat was ik opgelucht dat ik bevrijd was van de tumor! Even is door me heen gegaan “had ik me maar eerder laten opereren’. Maar dan had ik niet de ervaring gehad die ik nu wel heb. Ik heb het op mijn manier gedaan en daarbij zoveel mogelijk geluisterd naar wat ik wilde.
Nu wil ik wennen aan mijn nieuwe lijf, met een borst, en een rug die niet meer als de mijne voelen. Bovendien ben ik opnieuw het vertrouwen in mijn lijf kwijtgeraakt, om weer vol vertrouwen de toekomst tegemoet te treden heb ik ook nog wat tijd nodig.
Gelukkig is uit onderzoek van de tumor gebleken dat het een geheel nieuwe tumor betrof die niets met de eerste tumor te maken had.
Ik ben dankbaar dat het goed gaat en dat ik nog even mag blijven genieten van een leven op aarde met alle ‘ups en downs’ die daarbij horen. Als ik iets heb geleerd in de afgelopen twee jaar dan is het dat mijn verlangen naar de dood net zo groot is als mijn verlangen naar het leven en dat de angst om te leven net zo groot is als de angst om te sterven. Als ik durf te leven in volledige overgave aan alles wat op mijn pad komt, dan leef ik pas echt, en dat ben ik aan het leren.
