(96) Bewustwording

Het heeft toch zo moeten zijn!

Na het schrijven van mijn vorige blog over een gebroken hart bleef ik met een onbestemd gevoel achter. Een gevoel waar ik niet echt de vinger achter kon krijgen. Dat gevoel werd nog eens onderstreept met mijn vraag aan het einde van die blog:

“Wat als we in staat zouden zijn geweest om (onder begeleiding) onze rouw te kunnen verwerken… zou mijn zielenmaatje dan nu nog hebben geleefd?”

Het heeft “even” geduurd voor ik het antwoord had gevonden.

Hoe eerder je van je rouw bewust bent, hoe eerder je instaat bent om dat te kunnen verwerken en… hoe minder naar mijn mening de eventuele gevolgen zijn. Of je je rouw ook wilt verwerken is een keuze… die keuze is geheel aan jou.

Pas na het overlijden van Anne Birgit, onze dochter, beseften we dat we iets moesten doen aan het verdriet dat we gedurende die 21 jaar dat onze dochter leefde, hadden weggestopt. Weggestopt… omdat we beiden continu in een overlevingsstand stonden.

Dat wegstoppen van ons verdriet is gedurende al die jaren voor ons een tweede natuur geworden. We stonden er gewoon niet bij stil… ja… gewoon! Onverwerkte rouw “vreet” je eindelijk als het ware van binnenuit op. Het begint met onbestemde kwaaltjes… waarvan niemand de oorzaak kan vinden… tot zelfs, zoals mij is overkomen, twee openhartoperaties vlak achter elkaar… of zelfs erger toen mijn echtgenote overleed aan een gebroken hart. Het waren allemaal signalen van het lichaam dat er iets aan de hand was en dat ik mijn leven anders diende in te richten… misschien zelfs drastisch anders. Gedurende de jaren dat onze dochter leefde waren we ons echter niet bewust dat we ons verdriet moesten verwerken… en na haar overlijden konden we het niet… of wisten we niet hoe… een gemiste kans.

Maar… hoe word je je bewust van je rouw?

Je zou kunnen luisteren naar familie, vrienden en de mensen om je heen. Maar misschien heb je op die momenten geen behoefte aan hun mening.

Je zou een periodiek, een soort “dagboek”, kunnen bijhouden waarin je elke 3 of 6 maanden samenvat wat je in de afgelopen periode hebt meegemaakt… hoe je je hebt gevoeld en hoe je daarmee bent omgegaan. Nadat je dit een aantal keren hebt gedaan begin je misschien een trend te ontdekken hoe jij je op dat moment voelt ten opzichte van het begin van het verlies. Als jouw verlies op dat moment nog net zo heftig voelt als in het begin… dan kan dat een aanwijzing zijn dat het tijd wordt om hulp te zoeken… hulp te zoeken hoe je met dat verlies zou kunnen omgaan.

Op dit moment weet ik heel zeker dat wanneer wij direct vanaf de geboorte van Anne Birgit zo’n periodiek (elke 3 of 6 maanden) hadden bijgehouden, wij in een vroeg stadium van het leven van onze dochter ons bewust waren geworden dat wij ons verdriet, al of niet met hulp, (voortdurend) op de een of andere manier moesten verwerken. Ons leven zou er dan heel anders hebben uitgezien.

Het heeft toch zo moeten zijn!

(91) Hoe ga je verder als alles lijkt om te vallen (deel 2)

Als ik durf te leven in volledige overgave aan alles wat op mijn pad komt, dan leef ik pas echt, en dat ben ik aan het leren.

Voor het voorgaande gedeelte zie: Hoe ga je verder als alles lijkt om te vallen (Deel 1)

Ik had de knoop doorgehakt. Ik gaf mij over aan de ervaring van de reguliere geneeskunde. Nu was het echt zover dat ik voor mijn borstamputatie stond. Altijd had ik gezegd dat ik nooit voor een inwendige prothese zou kiezen. Maar nu stond ik echt voor die keus. Ik vroeg mij af, of ik de tijd die mij nog restte, echt bereid was om met een platte borstkas rond te lopen. Door de operatieve verwijdering van mijn okselklieren in 2007 wist ik hoe het was om je harde ribben direct onder je huid te voelen zonder speklaagje ertussen. Door mijn werk wist ik ook hoe een lichaam eruitzag na borstamputatie. Bij een ander vond ik het helemaal niet erg, maar het mooie was er wel af, nu betrof het mijn eigen lijf! Mijn borsten zijn altijd mijn trots geweest. Ik kon genieten van het voelen van hun zachte rondingen. En nu moest ik de helft gaan missen. De chirurg legde mij vier verschillende operaties voor waaruit ik een keuze kon maken. De keuze die ik eigenlijk wilde zat er niet meer bij, wat ik ook zou kiezen mijn eigen vertrouwde borst zou ik kwijtraken. Hoe kun je kiezen als je diep vanbinnen geen van die keuzes wenst. Toen ik mij nog eens realiseerde dat ik bij een inwendige prothese altijd met ‘een vreemd en koud ding’ in mijn borst zou rondlopen met alle risico’s die daarbij horen, viel deze keuze definitief af. Uiteindelijk koos ik voor een reconstructie uit eigen weefsel waarbij een grote rugspier naar voren geklapt zou worden en mijn borst zou gaan vormen. Mijn nieuwe borst zou wat kleiner worden, maar het was mijn eigen weefsel en ik zou mijn decolleté behouden. Verder zou er vetweefsel van mijn rug weggezogen worden om de nieuwe borst zo groot mogelijk te maken. Deze operatie was minder ingrijpend dan een volledige reconstructie uit eigen weefsel. Vol vertrouwen ging ik de operatie in, ik wist mij gesteund door iedereen die mij lief was en alles wat mij omringde. Toch bleef ik tot de laatste minuut twijfelen over de ingrijpende keuze die ik had gemaakt, ook al had ik alle plussen in minnen met elkaar vergeleken en had ik het besluit weloverwogen genomen.

Tijdens de operatie en de periode van 6 weken daarna voelde ik mij gedragen. Ik werd omringd door een warme deken van vrienden, familie, kennissen en engelen en wat was ik opgelucht dat ik bevrijd was van de tumor! Even is door me heen gegaan “had ik me maar eerder laten opereren’.  Maar dan had ik niet de ervaring gehad die ik nu wel heb. Ik heb het op mijn manier gedaan en daarbij zoveel mogelijk geluisterd naar wat ik wilde.

Nu wil ik wennen aan mijn nieuwe lijf, met een borst, en een rug die niet meer als de mijne voelen. Bovendien ben ik opnieuw het vertrouwen in mijn lijf kwijtgeraakt, om weer vol vertrouwen de toekomst tegemoet te treden heb ik ook nog wat tijd nodig.

Gelukkig is uit onderzoek van de tumor gebleken dat het een geheel nieuwe tumor betrof die niets met de eerste tumor te maken had.

Ik ben dankbaar dat het goed gaat en dat ik nog even mag blijven genieten van een leven op aarde met alle ‘ups en downs’ die daarbij horen. Als ik iets heb geleerd in de afgelopen twee jaar dan is het dat mijn verlangen naar de dood net zo groot is als mijn verlangen naar het leven en dat de angst om te leven net zo groot is als de angst om te sterven. Als ik durf te leven in volledige overgave aan alles wat op mijn pad komt, dan leef ik pas echt, en dat ben ik aan het leren.

(90) Hoe ga je verder als alles lijkt om te vallen (deel 1)

Ik kon de knobbel moeilijk voelen omdat hij zo diep zat. Maar ik kon er niet omheen, ik wist het, er zat weer een tumor in mijn borst.

Het is mei 2015 wanneer ik voor de tweede keer in mijn leven een knobbel in mijn borst voel. Dit keer iets naast het operatiegebied van negen jaar geleden. Een paar weken daarvoor had ik al een steek in mijn borst gevoeld die mij herinnerde aan de vorige keer. Daarna voelde mijn borst wat stugger en gevoeliger aan. Ik wilde het eerst niet geloven. Ik kon de knobbel moeilijk voelen omdat hij zo diep zat. Maar ik kon er niet omheen, ik wist het, er zat weer een tumor in mijn borst.

De vervangende huisarts voelde niets, waardoor ik een sprankje hoop kreeg. Toch besloten we, gezien mijn voorgaande ervaring, dat het beter was om de chirurg ernaar te laten kijken.

In het ziekenhuis werden een mammografie en een echo gemaakt en voor ik het wist zat er weer een naald in mijn borst om puncties uit de diep gelegen tumor te nemen. Ik was in shock. IJskoud en trillend liep ik terug naar de chirurgie. Weer liet mijn lichaam mij in de steek, zo voelde het voor mij. De chirurg vertelde mij dat zij ging overleggen met het oncologisch team, eerst opereren en daarna chemo-/hormoontherapie of anders om. In ieder geval zou het een amputatie worden, want tweemaal dezelfde borst opereren kon niet. Verdoofd hoorde ik haar aan.

Ik ging naar huis en begon mij af te vragen wat ik wilde. Wilde ik wel geopereerd worden, wilde ik chemotherapie, wilde ik hormoontherapie, had ik nog vertrouwen in dit ziekenhuis? Had het nog wel zin? Was het een uitzaaiing van de eerste tumor? Uiteindelijk besloot ik een second opinion aan te vragen in een gespecialiseerd ziekenhuis.

Er werd nader onderzoek gedaan om de exacte locatie van de tumor te bepalen en om te kijken of de rest van mijn lichaam tumor vrij was. Gelukkig werden er geen uitzaaiingen gevonden. De huidige tumor was misschien ontstaan uit een rest van de vorige, maar het kon ook een geheel nieuwe tumor zijn. Onder tussen had ik besloten dat ik wilde proberen om met mijn eigen geestkracht, aangepaste voeding en gebruik van supplementen de tumor weg te krijgen. Ook al vond ik dat spannend en vroeg ik mij af of ik daarvoor stevig genoeg in mijn schoenen stond. Ik ben ervan overtuigd dat het mogelijk is om ons eigen lichaam te genezen. Ik vertelde de oncoloog wat ik wilde en samen besloten we dat ik het in combinatie met hormoontherapie mocht proberen. De oncoloog gaf mij een jaar de tijd. Ik was haar intens dankbaar dat zij bereid was mij deze kans te geven.

Ik mediteerde en visualiseerde daarbij dat al mijn cellen energiek en vitaal waren en functioneerden zoals oorspronkelijk bedoeld, ik visualiseerde dat de immuun cellen iedere oneffenheid die ontstaan was herstelde. Bovendien liet ik alle suiker en vlees weg uit mijn dieet en ondersteunde mijn lichaam met voedingssupplementen die mijn natuurlijke weerstand verhoogde. De tumor slonk gestaag maar toch bleef ik last houden van angstaanvallen waarin ik de tumor weer zag groeien en uitbreiden in mijn lichaam. Na negen maanden was de tumor met meer dan de helft geslonken. Trots zat ik voor mijn 3-maandelijkse controle bij de oncoloog toen ze mij eraan herinnerde dat het jaar bijna om was en dat zij het een uitstekend moment vond voor borstamputatie. Bovendien, zo zei zij, begon de tumor na een jaar meestal weer te groeien ondanks mijn goede bedoelingen. Mijn wereld stortte in, angst en paniek overvielen mij en ik bracht het niet meer op om deze weg verder te gaan.  Drie maanden later bleek de tumor weer te groeien. Ik besloot mij te laten opereren.

Had ik gefaald? Natuurlijk is deze gedachte door mij heen gegaan. Maar ik weet nu twee dingen 1) ik kan mijn gezondheid beïnvloeden en 2) het vraagt een rotsvaste overtuiging en discipline. Bovendien kun je alleen met, overtuigingskracht, lef en doorzettingsvermogen tegen de reguliere orde in gaan. Ik ben blij dat ik naar mijn verlangen heb geluisterd en de tijd heb durven nemen om het eerst op mijn manier te doen.

Voor het vervolg zie: Hoe ga je verder als alles lijkt om te vallen (Deel 2)

(89) Afronding, een vervolg

Ieder beleeft het weer anders. Voor ieder is de rouw en de verwerking daarvan uniek. Daar komt nog bij dat wanneer je een kind verliest je naar mijn mening ook nog een deel van je toekomst verliest

In mijn vorige blog beschreef ik de afronding van mijn rouwproces met betrekking tot overlijden van mijn echtgenote. In reacties hierop werd een terechte vraag gesteld: “En je dochter dan?”

Ja… en mijn dochter dan?

Op dit moment heb ik niet echt verdriet van het overlijden in 2000 van mijn dochter. Ja, zult u wel denken, op het moment van schrijven is dat immers alweer 17 jaar geleden. Dat is lang geleden en daarom is het niet zo verwonderlijk dat je nauwelijks of geen verdriet meer hebt.

Hoe bizar het ook klinkt… dat ik nauwelijks verdriet heb van haar overlijden is niet omdat het inmiddels lang is geleden. En ja, tijd heelt niet alle wonden… zeker deze niet. Het is echter niet de tijd die is verstreken… het is iets volledig anders.

Naar mijn mening komt het omdat we vanaf haar geboorte wisten dat zij maar kort zou leven. De kinderarts adviseerde ons destijds geen geboortekaartjes te verzenden. We hebben de kaartjes wel verzonden. Ze was op de wereld gekomen… kortom, ze mocht er immers… zijn. Tijdens haar leven vroegen wij ons geregeld af of ze haar volgende verjaardag wel zou halen. Uiteindelijk is zij ruim 21 jaar geworden… weliswaar veel te kort, maar naar onze mening een respectabele leeftijd voor iemand met Cystic Fibrosis. Onze dochter wist en begreep al op 8-jarige leeftijd dat ze niet lang zou leven. Ze nam de beslissing om alles uit het leven te halen wat er menselijkerwijze in zat. Daar is ze wat mij betreft volledig in geslaagd.

Kort voor haar overlijden vertelde onze dochter dat het voor haar een feest zou zijn wanneer ze eindelijk naar Huis mocht gaan. En wij, ondanks dat we haar erg zouden missen, ja ook wij waren blij voor haar. Blij en verdrietig tegelijkertijd… ja, het voelt ambivalent… en dat is het ook. En zeker voor een buitenstaander die niet weet of begrijpt hoe ons gezin in elkaar zat en hoe het er bij ons toeging.

Mis ik haar? Ja en nee! Ja, ze in niet meer fysiek aanwezig en daardoor ben ik niet meer instaat om haar, zoals vroeger, geregeld een knuffel te geven. En nee, want ik voel geregeld haar aanwezigheid en soms schrijft zij op de een of andere manier via mij een blog of, schrijven we samen een blog.

Alleen al daarom heb ik mijn rouw ten gevolge van het overlijden van mijn dochter inmiddels geruime tijd achter mij liggen. Maar soms… wanneer ik een van haar vriendinnen weer ontmoet… dan heb ik het toch weer moeilijk.

Wanneer ik het voorgaande herlees dan wordt voor mij duidelijk waarom Irene, de schrijfster die reageerde op mijn vorige blog , het verlies van haar overleden zoon op een andere manier voelt. Hij overleed onverwacht. Alleen al daarom is haar rouw of verdriet anders.

Naar mijn mening hangt rouw en de verwerking van rouw sterk af van de manier waarop het overlijden van de dierbare tot stand is gekomen en werd beleefd. Overviel het je dat de ander overleed of, had je (jaren) er (op een rustige wijze) naartoe kunnen “leven.” Was je bij het overlijden aanwezig, of werd je verteld dat deze overleden was. Verliep naar jouw mening het overlijdensproces rustig of, juist niet. Al deze factoren, en vermoedelijk nog vele andere, zijn van invloed hoe u uw rouw ervaart en verwerkt.

Ieder beleeft het weer anders. Voor ieder is de rouw en de verwerking daarvan uniek. Daar komt nog bij dat wanneer je een kind verliest je naar mijn mening ook nog een deel van je toekomst verliest.

(88) Afronding

Met de afronding van mijn rouw wil ik u ook meegeven dat het tijdens de verwerking van rouw niet alleen gaat over verdriet… maar ook over vreugde en geluk.

In mijn eerste blog gaf ik aan dat u niet de enige bent die rouw op de een of andere manier moet verwerken. Ik wilde u deelgenoot maken van de reis die ik tot dan toe had gemaakt naar aanleiding van het verlies van mijn dochter en mijn echtgenote. De lessen die ik had meegekregen wilde ik ook met u delen in de hoop dat u deze misschien zelf zou kunnen toepassen.

In de 75e blog keek ik terug over een periode van bijna 3 jaar en beschreef hoe ik bewust en onbewust bezig was met verwerken van mijn rouw. Terugkijkend constateerde ik op dat moment dat de harde pijn van de rouw was veranderd in de zachte pijn van het verdriet, dat ik nieuwe mogelijkheden op mijn levenspad had gekregen en ondanks het verdriet weer een blij mens was geworden.

Met het publiceren van de 87e blog was het mij duidelijk geworden dat het goed is dat ik verdriet heb… omdat mijn echtgenote is overleden… en haar mis. Maar, haar zal moeten loslaten wil ik verder komen in mijn leven! En niet alleen dat, ik zal ook de persoon die ik diep vanbinnen ben volledig moeten accepteren met alle beperkingen en mogelijkheden! Achteraf constateerde ik ook dat ik inmiddels zover was veranderd dat het bij mij diep vanbinnen stil was geworden… bijna sereen.

Bij het publiceren van deze blog ben ik op een punt gekomen waarin ik daadwerkelijk kan zeggen dat ik mijn overleden echtgenote heb losgelaten en dat zij daarmee verder is kunnen gaan op haar pad in het universum waar zij nu is. Haar aanwezigheid kan ik weliswaar niet meer voelen maar op de een of andere manier besef ik dat we altijd met elkaar verbonden blijven.

Op het moment van schrijven geeft mijn gevoel duidelijk aan dat de verwerking van mijn rouw is afgerond. Naar mijn mening zal het echter nooit voltooid zijn. Er zullen in de toekomst altijd momenten komen dat ik aan mijn overleden echtgenote terugdenk. Op die momenten zal mijn verdriet echter geen pijn meer doen. Een partner zal dat begrijpen en er juist op die momenten voor mij zijn… net zo, zoals ik er voor haar zal zijn.

De innerlijke stilte waarover ik schreef in mijn vorige blog is er nog steeds en voelt op dit moment alsof het is veranderd in… innerlijk vrede. Vermoedelijk ligt de oorzaak in het feit dat ik daadwerkelijk heb geaccepteerd wie ik ben… met al mijn mogelijkheden… en al mijn beperkingen. Daarbij constateer ik ook dat ik nog meer voorbijga aan onnodig gedoe, onzin gesprekken of onzin discussies. Het voelt alsof ik een volledig nieuw leven moet samenpersen op dat deel van mijn levenspad waarop ik nu loop. Voor mij is het duidelijk dat ik gebruikmakend van alle lessen die ik heb geleerd, definitief verder kan met een leven vol blijdschap, kansen en vooral nieuwe uitdagingen.

Met de afronding van mijn rouw wil ik u ook meegeven dat het tijdens de verwerking van rouw niet alleen gaat over verdriet… maar ook over vreugde en geluk.