Tag: Lessen

(121) Hans … 20 jaar later

Ik hoop dat ik een handvat kan aanreiken opdat ook jij kan leren omgaan met jouw verlies en rouw … wat daarvan ook de oorzaak mag zijn.

Hans … 20 jaar later

20 jaar later? Wat gebeurde er dan in die 20 jaar? Het merendeel van de blogs die ik heb geschreven gaan over de periode na het overlijden van mijn dochter, Anne Birgit, in 2000 en van mijn echtgenote, Mary-Anne, in 2011. Over die periode van 20 jaar wil ik nu niet schrijven. Ik wil dit keer met u delen hoe ik nu naar mijn leven kijk … wat ik ga doen met de lessen die ik in die periode heb mogen leren … hoe ik verder wil gaan met mijn leven … kortom, hoe kijk ik nu naar de toekomst en hoe bevalt mij dat op dit moment.

Ik hoop dat ik hiermee een handvat kan aanreiken opdat ook jij kan leren omgaan met jouw verlies en rouw … wat daarvan ook de oorzaak mag zijn.

Zoals ik er nu naar kijk

Zoals ik er nu naar kijk ben ik best wel tevreden met mijn leven. Tevreden in de zin dat ik heb leren omgaan met mijn verlies. De rauwe rouw van vroeger is veranderd in de zachte pijn van het verdriet. Zowel Anne Birgit als Mary-Anne zijn niet meer dagelijks in mijn gedachten … maar we zijn op een andere manier met elkaar van hart naar hart verbonden. Alsof we van elkaar weten wanneer we aan elkaar denken. En als er een gevoel van verdriet boven komt dan is het alsof ze gewoon naast me zitten.

Er zijn echter nog steeds momenten dat ik ineens terug ben in de tijd … in die tijd toen Anne Birgit en Mary-Anne nog leefden. Ik begrijp nog steeds niet hoe dat kan gebeuren … misschien door een geur, een kleur, een stem, een beeld … maar op die momenten is het net alsof het allemaal weer echt is. Zoals je naar een film kijkt … inclusief alle emoties en gevoelens die op dat moment aanwezig waren. Het is wel zo dat dit soort momenten in de laatste jaren steeds minder vaak voorkomen. Maar als het gebeurt dan is het nog steeds precies zoals het vroeger was.

Zoals ik er nu naar kijk staat er tegenover elke negatieve gedachte direct een positieve gedachte. Alsof het de twee kanten van dezelfde munt zijn. Wat mij opvalt is dat de laatste jaren die positieve gedachte vaker komt en sterker is dan die negatieve. Dat gevoel … dat positieve gevoel maakt mij een blij mens. Maar daar moet ik wel de kanttekening bij plaatsen dat het blije in mij veel lichter en emotioneel veel dieper gaat dan vroeger … meer ingetogen.

Als Anne Birgit en Mary-Anne niet zouden zijn overleden dan weet ik heel zeker dat ik niet op het levenspad had gestaan waarop ik nu sta. Paradoxaal als het misschien klinkt …aan de ene kant zou ik beiden weer graag om mij heen hebben … aan de andere kant geeft het pad waarop ik nu sta mij een fantastisch maar tegelijkertijd ook een ambivalent gevoel. Vermoedelijk zal dat gevoel wel altijd zo blijven.

Wat doe ik met de lessen uit die periode

De grootste les uit die periode is wel dat ik een ervaringsdeskundige ben geworden op het omgaan met verlies en rouw. Mensen om mij heen verbazen zich hierover. Want omgaan met verlies en rouw gaat toch over hoe jij daarmee omgaat? Dat is toch wel een keer voorbij? De tijd heelt alle wonden … toch? Ja, je hebt een kind verloren … dat het emotioneel zwaar weer voor jou betekent … dat weten we. Dat heb je nu toch wel verwerkt? Wanneer ik dan antwoord dat het daar helemaal niet om gaat, maar dat het gaat om anderen te begeleiden in het leren omgaan van hun verlies en hun rouw … dan worden ze stil … dan beginnen ze het langzaam te begrijpen. En tegelijkertijd geven ze ook aan dat dát hun keuze nooit zou zijn. Maar dat terzijde.

In mijn vorige professionele leven in de industrie, organisatieadvies en IT heb ik geleerd naar processen te kijken … naar de mensen die gebruik maken van die processen … hoe dat misschien beter kan, handiger kan, gebruiksvriendelijker kan. Op die manier heb ik ook de afgelopen 20 jaar gekeken hoe ikzelf omging met het leren omgaan van mijn rouw en mijn verlies. Die kennis heb ik gebruikt om mijn blogs te schrijven.

Inmiddels ben ik begonnen met de opleiding “omgaan met verlies” bij het Land van Rouw. Het verbazingwekkende daarbij is wel dat de kennis die ik uit mijn ervaring heb opgedaan veelal terug te vinden is in de literatuur die wordt gebruikt bij de opleiding. Betekent dat dan dat de opleiding van mij verspilde energie en kosten zijn? Nee dat is het niet! Het geeft mij inzicht vanuit andere invalshoeken, misschien andere vakdisciplines. Met behulp van die opleiding kan ik daardoor zelfs professioneel ervaringsdeskundige worden waarbij ik theoretische en praktische kennis van anderen kan samenvoegen met de ervaring van mijzelf.

Hoe ik nu naar de toekomst kijk

Zoals ik nu naar de toekomst kijk zie ik een pad voor mij waarbij ik, naast het voltooien van opleidingen, mijn kennis en ervaring inzet voor het kunnen begeleiden van mensen in het leren omgaan van hun verlies en hun rouw in de meest brede zin. Daarbij moet je ook voorstellen dat mensen zich bewust worden dat ze zich in een narcistische relatie bevinden en dat ze uiteindelijk besluiten daar iets aan te gaan doen … hoe moeilijk dat dan ook kan zijn. Of, mensen die hun baan verliezen, of terminaal ziek zijn, of gaan scheiden …

Dat pad loop ik niet alleen. Samen met anderen wil ik mensen begeleiden met als doel dat rouw en verlies in wat voor vorm dan ook de normaalste zaak van de wereld is en dat we daar zonder taboe met elkaar over kunnen praten. Dat zou ik fantastisch vinden.

Zoals ik nu ook naar de toekomst kijk houdt het voor mij een keer op … ik ben op dit moment 72 jaar. In de komende jaren wil ik ook genieten, wil ik ook aan mijzelf denken. Op de een of andere manier heb ik het gevoel dat mij dat gaat lukken. En wat ik fantastisch zou vinden is dat anderen mijn werk op hun manier blijven voortzetten.

In deze blog heb ik willen laten zien hoe ik uiteindelijk met mijn verlies en rouw “kan” omgaan. Ja, “kan” omdat er zo af en toe momenten zijn waarop ik dat niet kan. Het is wat het is. Ik heb u willen laten zien dat het een proces van lange adem kan zijn maar er uiteindelijk toch licht aan het einde van dat proces komt.

Ik hoop dat ik een handvat heb aangereikt opdat jij ook kan leren omgaan met jouw verlies en rouw … wat daarvan ook de oorzaak mag zijn.

(103) Momenten die bepalend zijn voor het verdere verloop van je leven

Wat er ook gebeurd in jouw leven, er zijn altijd krachten die jou verder helpen. Het is misschien niet op de manier die jij wilt, maar die jou wel verder helpen met welke puzzels dan ook die je op je levenspad tegenkomt. Je moet er wel om durven vragen!

Het zal je maar overkomen

Het zijn van die momenten die bepalend zijn op je levens pad.

Van die momenten vlak na de geboorte van je kind of zomaar tijdens een gesprek

Wat ook de reden is, maar de kinderarts is na collegiaal overleg van mening dat jullie pasgeboren kind niet lang te leven heeft en geeft als advies geen geboorte kaartjes te sturen naar familie en vrienden. Hoe ga je daar als kersverse ouders mee om?

Pap, waarom moet ik altijd die pillen slikken en telkens voor controle naar het ziekenhuis? Hoe leg je aan je dochter van 8 jaar uit dat dit noodzakelijk is om haar lichaam in goede conditie te houden omdat verwacht wordt dat haar leven toch al zo kort zal zijn? Hoe gaat je dochter om met het gegeven dat haar geen lang leven is gegund op deze wereld?

Van die momenten waarbij sterven eminent is

We hebben bij u botkanker gevonden dat in een vergevorderd stadium is. We verwachten dat u misschien nog 3 maanden heeft. Wat gaat er door je heen wanneer je zo’n bericht krijgt? Hoe ga je daar mee om? Hoe leg je dat aan je partner en je familie uit? Hoe gaat je partner om met zo’n bericht… en je familie?

Pap, wil je mij helpen, ik kan niet meer… hoe graag ik ook bij jullie wil zijn, ik heb de energie niet meer. Hoe beantwoord je de vraag van je dochter van 21 jaar die alles in haar leven heeft gegeven dat ze mogelijkerwijs kon geven en echt niet meer verder kan? En hoe help je haar terwijl jezelf… in en in verdriet hebt omdat je letterlijk kan zien dat ze hard achteruit gaat en binnenkort gaat sterven.

Van die momenten waar je een ernstige waarschuwing krijgt

Je droomt een aantal keren vlak achterelkaar dat je binnenkort gaat sterven als je niet naar de dokter gaat. Hoe ga je om met dergelijke dromen? Negeer je gewoon de droom als pertinente onzin of… ga je naar de dokter?

Je bent bij een specialist op consult… en krijgt na afloop te horen dat het goed zou zijn je op het ergste voor te bereiden. Hoe ga je om met het gegeven dat de kans op ongewenste bijverschijnselen of erger, groot is tijdens en na een operatie?

En dan komen de vragen

En dan komen de vragen waar maar geen eind aan lijkt te komen. Vragen waar je niet altijd het antwoord op weet. Vragen waar je geen idee hebt hoe te handelen.

Hoe ga jij om met het gegeven dat je leven ineens veel korter (b)lijkt te zijn dan je in eerste instantie had verwacht? Hoe ga je om met het gegeven dat je leven ineens een heel andere wending heeft genomen dan je had verwacht? Dat je nog zoveel wilt doen in je leven, maar dat je lichaam het gewoon niet meer kan opbrengen. Hoe gaat je familie om met dit gegeven? En je vrienden, hoe gaan zij daarmee om? Hoe gaan jullie met elkaar om? Wie steunt elkaar?

Ja, wie steunt elkaar eigenlijk? En hoe dan?

Je kan niet zomaar hulp aanbieden

Wanneer ik aan mijn dierbaren denk, dan ben ik er voor hen wanneer zij tegen emotionele vraagstukken aanlopen waarin hun leven ineens veel ingewikkelder, veel korter lijkt te zijn dan zij in eerste instantie hadden verwacht? Betekent dat, dat ik er voor hen spontaan zal zijn? Integendeel, zij moeten er wel om vragen. Zij moeten wel de behoefte hebben dat ik er voor hen ben. Het betekent ook dat ik, als positief antwoord op hun vraag, mijn commitment voor de volle 100% moet aangaan. Zij moeten immers het vertrouwen hebben dat wat er ook gebeurt, ik er voor hen zal zijn… altijd!

Niet iedereen heeft het besef wat het betekent om hulp aan te bieden

Mensen die met de beste wil hun hulp aanbieden hebben, vaak geen benul wat zij kunnen betekenen voor de ander; hoe zij hulp kunnen en vooral blijven geven en hoeveel (emotionele) energie dat voor iedereen kan kosten. Energie waar die ander steeds minder… en minder… en minder… over beschikt.

Wanneer je er voor de ander wilt zijn, zal je de empathie moet kunnen opbrengen en het begrip moet kunnen opbrengen wat die ander allemaal meemaakt, allemaal voelt. Dat is niet eenvoudig. Zeker niet wanneer je zelf nooit het proces hebt doorlopen wat die ander op dat moment meemaakt. Zeker niet wanneer je elkaars partner bent. Zeker niet wanneer een van jullie beiden gaat overlijden en jij achterblijft. Er wordt veel van je gevraagd en dat moet je wel kunnen opbrengen… blijven opbrengen… hoe zwaar dat ook is. Je moet er wel met heel je hart voor de volle 100% voor blijven gaan.

Moeilijke onderwerpen moet je met elkaar kunnen bespreken

Wanneer de ander met jouw vraagstukken over leven en dood wil bespreken, dan moet jij dat ook kunnen. Vraagstukken (zoals is er een god en wie is dat dan, is er een hemel en een hel, is er leven na de dood) waar je vanuit de verschillende culturen en geloven op verschillende manieren naar kunt kijken. Wat in ieder geval belangrijk is, is dat wanneer je er voor de ander wilt zijn je de ander niet mag afwijzen omdat deze anders denkt en voelt. Dat is immers voor iedereen persoonlijk.

Wees niet onmenselijk

Als buitenstaander mag je niet luchtig reageren op de situatie; dat het allemaal wel meevalt; dat je weet hoe de ander zich voelt. Als er iets is wat zeker is, is dat je als buitenstaander geen idee hebt waar de ander mee worstelt, wat de ander allemaal voelt en hoeveel pijn of verdriet dat allemaal kan doen. Kortom, wanneer de ander zegt dat deze pijn heeft, bang is, niet weet wat deze moet doen… dan is dat zo!

Wees niet wreed

Wees niet wreed naar de ander wanneer je niet aanvaardt, niet wilt aanvaarden of zelfs ontkent dat de ander ernstig ziek is wanneer deze dat zegt. Het is niet zo je dit altijd aan de buitenkant kan zien.  Wanneer de ander aangeeft dat deze ernstig ziek is dan heeft deze blijkbaar behoefte om daar met jou over te praten. Dat wil niet altijd zeggen dat jij daar op dat moment de behoefte aan hebt… misschien omdat je niet weet hoe je daar mee kan omgaan… of omdat je dat eng vindt. Dat is niet erg maar wees dan wel zo eerlijk naar de ander… en vooral naar jezelf… door het naar elkaar uit te spreken. Dan schep je geen verwachting naar de ander… dan schep je duidelijkheid.

Natuurlijk mag je samen plezier maken

Natuurlijk mag je lachen, samen grappen maken, de ander blij maken, juist met de ander plezier maken is heel goed waardoor jij en vooral de ander weer een diamant kan verzamelen. Een diamant die voor mij een moment van geluk betekent, van warmte, van liefde, van vriendschap. Al is mijn dag nog zo slecht, zodra er een moment is dat voor mij een diamant is dan is mijn dag OK.

Er zijn niet altijd antwoorden beschikbaar

Niet op alle vragen kunnen antwoorden gegeven worden… verzin dan geen antwoorden en wees eerlijk naar elkaar. Dat is niet altijd even gemakkelijk, want soms krijg jij daardoor het gevoel dat je de ander in de steek laat… maar dat is niet zo… je eerlijkheid en het er voor de ander zijn staat op een veel hoger plan dan het niet kunnen geven van een antwoord op een vraag.

Bij vraagstukken over leven en dood komt eigenbelang om de hoek kijken

Degene die gaat sterven heeft het er zelf al moeilijk genoeg mee. Zijn of haar mening of overtuiging dat er wel of geen leven na de dood is speelt daarbij een grote rol. Het geloof en culturele achtergronden spelen een grote rol. Wat jij daarvan vindt mag in mijn ogen geen rol spelen, alleen wat de stervende daarvan vindt is op dat moment belangrijk.

Net zoals de stervende hebben ook de dierbaren het moeilijk! Het is mijn mening dat deze dierbaren, als ze dat toch al niet doen, hun eigenbelang met betrekking tot de stervende opzij moeten zetten. Kom niet aan met opmerkingen dat de stervende alles in het werk moet stellen, moet proberen om weer beter… weer gezond te willen worden. Waarom zou je iets vragen? Omdat je die ander niet kan missen? Alle opties waren al onderzocht. De stervende wist zelf al veel eerder (onbewust) dat deze zou gaan sterven.

Geef (uiteindelijk) de stervende toestemming om naar Huis te mogen gaan. Persoonlijk heb ik mogen ervaren wat het voor de stervende betekent wanneer je toestemming geeft dat deze mag vertrekken… naar Huis mag. Ik zal het nooit het moment vergeten dat ik mijn zojuist overleden dochter met een stralende glimlach op haar gezicht zag.

Tot slot

Ik kan nog veel meer punten toevoegen aan deze lijst, maar naar mijn mening gaat het om de volgende punten:

Wanneer je er voor de ander wilt zijn zal je de empathie moet kunnen opbrengen en het begrip moeten kunnen opbrengen wat die ander allemaal meemaakt en allemaal voelt. Dat is verre van eenvoudig. Zeker wanneer je zelf nooit hebt meegemaakt wat de ander op dat moment doorloopt.

Dat geldt nog meer wanneer je elkaars partner bent. Zeker wanneer een van jullie beiden gaat overlijden en jij achterblijft. Jij hebt er niet om gevraagd, maar van jou als partner wordt zondermeer gevraagd je gelofte naar de ander te vervullen… “tot de dood erop volgt.” Dat moet je wel kunnen opbrengen… blijven opbrengen… hoe zwaar dat ook is. Je moet er wel met heel je hart voor de volle 100% voor blijven gaan. En als partner doe je dat toch… dat is toch heel gewoon.

Wat er ook gebeurd in jouw leven, er zijn altijd krachten die jou verder helpen. Het is misschien niet op de manier die jij wilt, maar die jou wel verder helpen met welke puzzels dan ook die je op je levenspad tegenkomt. Je moet er wel om durven vragen!

(101) Loslaten

Loslaten. Geloof in jezelf, geloof en vertrouw erop dat niets voor niets is… soms maakt het moeilijke in ons leven juist de keuze om naar onszelf te kijken! Het komt goed.

Vraag hulp om jezelf te herstellen. Alles is een keuze… de keuze maak jij… jij alleen laat het toe… of niet.

Loslaten is heel lastig en moeilijk… maar niemand anders kan dat stuk voor jou oplossen. Daarom is het beter om dit zo snel mogelijk te ervaren… om nieuwe ruimte te creëren voor nieuwe dingen… positieve dingen.

De oude energie… de angst… de zorg… het moeten… het veroordelen   … het beoordelen… opgelegde gevoelens van jezelf of de ander… emoties… overtuigingen… dat alles mag nu loskomen… dat alles mag u loslaten.

Wees dankbaar en zie dit als een zegening… als een verrijking om verder te mogen gaan… om jezelf weer te omarmen… om jezelf lief te hebben. Dat is de sleutel die de nieuwe deur doet openen… let maar op.

Wees jezelf… wees blij met jezelf… lach om jezelf en met jezelf… gun jezelf datgene wat je een ander gunt… om echt de nieuwe energie die je voelt… de nieuwe energie die je doet beseffen: “Zo wil ik niet verder!”

Echter, deze stap zal jij moeten zetten en kan jij alleen zetten met al je energie… met al je passie… al je Zijn… om het echt te ervaren… om het echt te voelen en te mogen delen.

Het is heel simpel.

Nodig de nieuwe energie uit en zeg vaarwel tegen de oude energie… bedank de oude en omarm de nieuwe alsof je een goede vriend omhelst.

Je mag het doen… en je zult je opgelucht voelen omdat de angst, de zorg, het moeten je niet meer vasthoudt… je zult je opgelucht voelen omdat je openstaat voor het nieuwe… het nieuwe dat je weer laat voelen zoals je echt bent.

Soms is het onverklaarbaar waarom dingen gebeuren, merkbaar voelbaar zijn, zonder reden. Maar als we diep binnen onszelf kijken… dan zien we of voelen we soms dat plekje waar je niet altijd naar toe wilt… om echt te voelen… omdat je denkt: “Dat kan toch niet meer?”

Het gaat goed, echter ben je datgene vergeten wat je hebt opgeslagen in je cel… in je diepste Zijn… in je Ziel… omdat je verder moest… niet zeuren, niet piepen, gewoon verder gaan. En juist nu dat alles goed gaat voel je je niet goed… moe… en niet lekker.

Het stuk loslaten dat je zo heeft gekwetst, zo heeft teleurgesteld… komt nu naar boven… omdat je de rust hebt… de stilte hebt… de tijd hebt… om het nu echt te mogen voelen.

Voel, ervaar en kijk waar het zeer doet. Kijk waar het zich openbaart als je eerlijk kijkt vanuit de ogen van je Ziel, vanuit de ogen die je niet altijd wilt zien en voelt op dat plekje… op dat verscholen plekje… maar heel eventjes, 5 minuten, dat mag… en dan weer gewoon laten…loslaten en kijken wat er gebeurt.

Het komt goed! Geloof in jezelf, geloof en vertrouw erop dat niets voor niets is… soms maakt het moeilijke in ons leven juist de keuze om naar onszelf te kijken… een kruispunt met daarop een keuze… jouw Keuze,  waar wil ik naar toe.

Ga daarheen met je gedachten en leef en geniet van dit moment in het nu. Vooral niet piekeren over morgen… nee er is nu zoveel moois… zoveel goeds om je heen en in jou.

Omarm je gezin, je werk, je familie, je vrienden, je huis, je auto …noem het op… en… straal dat uit!

(100) Hoe eenvoudig het kan zijn

Met een paar woorden kan je wereld veranderen van in en in verdriet naar momenten waar je dat verdriet even kan vergeten.

De laatste tijd lijkt het of ik steeds meer Engelen op Aarde ontmoet. Engelen die je laten zien… hoe eenvoudig het allemaal kan zijn… mag zijn… is. Hoe prachtig de wereld is… hoe prachtig jezelf bent… en… de mensen om je heen. Hoe met een paar woorden… jouw wereld niet alleen kan veranderen… van regen naar zonneschijn… of van somberheid naar blijheid… maar juist van in en in verdriet naar momenten waar je dat verdriet even kan vergeten. Hoe met eenvoudige inzichten… sluiers een voor een worden verwijderd… waardoor alles glashelder… lichter… serener… blijer wordt… en je weer in en in kan genieten van het leven.

Dergelijke momenten vormen voor mij de diamanten in mijn leven. Zo eenvoudig kan het zijn.

Met dank aan alle Engelen om mij heen… ik hou van jullie!

(98) Een ontmoeting

Wanneer je goed oplet op de wereld om je heen… dan kom je geregeld bijzondere dingen tegen om van te genieten… dan ontmoet je mensen waarmee je bijzondere gesprekken hebt. Hoe meer je je hiervan bewust bent… hoe mooier het leven wordt… hoe gelukkiger je wordt… ondanks dat grote verlies of de dierbare(n) die je hebt verloren.

We ontmoetten elkaar ergens op een vliegveld, wachtend tot we zouden worden opgeroepen om aan boord van het vliegtuig te gaan dat ons naar onze bestemming zou brengen. Zij ging naar Italië… een week naar een schildercursus in Florence en aansluitend daarop een week naar Venetië en Rome. Ik was onderweg naar huis.

De ontmoeting had iets magisch. We hadden beiden het gevoel dat we elkaar al heel lang kenden. Maar, dat kon gewoon niet. We waren opgegroeid in totaal verschillende culturen en werelden. Zij was opgegroeid ergens in Midden-Amerika en ik ergens in Noordwest-Europa. Tijdens het gesprek kwamen we erachter dat zij haar man en haar zoon had verloren… en… ik had mijn dochter en mijn echtgenote verloren. Zij had nog een dochter en ik nog een zoon. Het leek wel of we de twee helften van een geheel waren. We herkenden van elkaar het verdriet waarmee we worstelden… we begrepen elkaar door en door. Misschien hadden we daarom wel het gevoel dat we elkaar al heel lang kenden.

Ons gesprek duurde nog geen uur, maar het voelde zoveel langer. Het leek wel of we elkaar wel moesten ontmoeten… we elkaar moesten ontmoeten om ons bewust te maken dat je weliswaar door je verlies heel veel verdriet hebt… maar dat je daarin niet de enige bent.

Toen ze naar het vliegtuig liep dat haar naar Italië zou brengen leek het… alsof ze huppelde… alsof ze opgelucht was… alsof ze zich bewust was geworden dat zij niet de enige was die dierbare maatjes had verloren. Bij mij leek het alsof een sluier werd weggetrokken… waardoor alles een beetje helderder… blijer… lichter werd.

Het was zomaar een toevallige, korte ontmoeting. Maar toch… door de rust en de blijheid die het gaf… achteraf… zowel bij haar als bij mij… zou je (bijna) denken dat die ontmoeting door hogerhand was opgezet. En juist die kleine momenten… die kleine momenten die in schril contrast kunnen staan met het leven van alle dag… die kleine momenten zijn voor mij de momenten die het waard maken om alles uit het leven te halen wat er voor mij maar in zit.

Wanneer je goed oplet op de wereld om je heen… dan kom je geregeld bijzondere dingen tegen om van te genieten… dan ontmoet je mensen waarmee je bijzondere gesprekken hebt. Hoe meer je je hiervan bewust bent… hoe mooier het leven wordt… hoe gelukkiger je wordt… ondanks dat grote verlies of de dierbare(n) die je hebt verloren.