Tag: Geliefde

(115) Bewust worden van rouw

Uit eigen ervaring, ervaring van anderen en uit de literatuur blijkt dat verwerking van rouw belangrijk is. In een notendop, lichaam en geest moeten worden geheeld, moeten weer in evenwicht worden gebracht. Besef echter dat dat evenwicht niet meer hetzelfde zal zijn als vroeger.

Bewust worden van rouw

Bewustworden van rouw is belangrijk omdat in de literatuur wordt beschreven dat verdriet een verandering van de gezondheidstoestand en het welzijn vertegenwoordigt. Net zoals genezing op fysiologisch gebied noodzakelijk is om in het lichaam het homeostatisch evenwicht te herstellen, heeft de treurende tijd nodig om het psychologisch evenwicht te herstellen.

In een eerdere blog schreef ik over een overdonderend verlies direct nadat een geliefde of een dierbare was overleden. Deze blog gaat over de aanloop naar het bewust worden van rouw ten gevolge van dat overdonderende verlies.

Een paar begrippen

In deze blog wordt uitgegaan van de volgende begrippen:

Met verdriet wordt bedoeld de ervaring aan te geven van iemand wiens geliefde of dierbare is overleden. Verdriet bestaat uit de verzameling van gedachten, gevoelens, gedrag en fysiologische veranderingen die in de loop van de tijd in combinatie en intensiteit kunnen variëren.

Rouw definieert het verlies waaraan de persoon zich probeert aan te passen aan de ervaring een geliefde of dierbare te hebben verloren.

Rouwverwerking is de term die wordt toegepast op het proces dat men doorloopt om zich aan te passen aan de dood van diens geliefde of dierbare. De finaliteit en de gevolgen van het verlies worden begrepen en geïntegreerd in het leven van de rouwende.

Natuurlijk beperken begrippen als verdriet, rouw en rouwverwerking zich niet alleen tot de aspecten in relatie tot het overlijden van de geliefde of een dierbare. Het kan veel breder worden getrokken. Bijvoorbeeld in relatie tot een terminale ziekte, een scheiding, het verlies van werk, het verlies van lichamelijke functies, enz.

Waarom zou verdriet na een groot verlies moeten worden verwerkt?

Uit onderzoek is gebleken dat binnen normale rouw, ook wel niet-gecompliceerde rouw genoemd, veel van het normale rouwgedrag kan lijken op dat van depressies. De oorzaak is echter verschillend en de benadering van de aanpak van het gedrag daardoor ook. De huidige gedachte is dat hoewel het merendeel van de depressies tijdens de verwerking van rouw van voorbijgaande aard zijn en geen bijzondere aandacht vragen, er toch het idee begint te ontstaan dat aanhoudende depressies gedurende het eerste jaar van rouwverwerking wel degelijk professionele of klinische aandacht vragen. Vanuit dit perspectief bezien is het na het verlies van een dierbare of een geliefde alleen al daarom belangrijk om, rouw te verwerken.

Maar hoe je er ook over denkt …

De keuze of je verdriet na een groot verlies zou moeten verwerken is geheel aan jou. Het staat je vrij om je verdriet wel of niet te verwerken. Misschien sta je er niet eens bij stil omdat verdriet nu eenmaal bij het leven hoort en velen in jouw omgeving overlijden. Je zou ervoor kunnen kiezen dat je jouw of verdriet (korte tijd) naar de achtergrond verdringt door gewoon verder te gaan met je leven. Je zou er zelfs voor kunnen kiezen dat je kort na het overlijden van je partner deze vervangt door een ander.

“Rouwen? Of ik rouw? Nee, echt niet! Moet dat dan? Waarom zou ik dat willen?” Het zijn vragen en reacties van een jonge man uit Nigeria waarvan een familielid was overleden. Hij legde uit dat rouw er niet toe doet omdat overlijden nu eenmaal bij het leven hoort. Er sterven immers veel mensen om ons heen. Een herformulering van de vraag zou ook kunnen zijn: wanneer het gewoon is dat dagelijks (vele) bekenden in jouw omgeving sterven of verdwijnen … hoe kijk je dan naar verlies of rouw?

Hoe word ik bewust van mijn rouw ten gevolge van dat grote verdriet?

Persoonlijk werd ik bij toeval na jaren bewust van mijn rouw. Na het overlijden van mijn echtgenote, Mary Anne, ben ik redelijk snel weer aan het werk gegaan. Mijn werk was intens en omdat de teams verdeeld over de wereld werkten waren als gevolg daarvan ook mijn werktijden redelijk bizar te noemen. Het was echter een fantastische baan waar ik veel energie uit kon halen. Tot het moment dat ik een paar jaar later met pensioen ging. Er kwamen van die onbestemde kwaaltjes, voelde me somber, kon niet slapen, was moe en had nergens zin in. Van die kwaaltjes waar niemand een vinger achter kon leggen. Zo af en toe waren er ook dagen dat het allemaal fantastisch ging … dat gaf tenminste een beetje hoop van het weinige dat er nog van over was. Het sudderde allemaal een beetje voort totdat ik tijdens een vakantie met mijn zoon, Mervyn, opeens met spoed naar het ziekenhuis moest, ik kon bijna geen lucht meer krijgen. Men zag het gebeuren in het ziekenhuis, maar men kon geen oorzaak vinden. Uiteindelijk werd alles weer normaal en gingen we toch maar verder met onze vakantie. Eenmaal thuis kon men ook bij ons in het ziekenhuis geen oorzaak vinden. Toen ik eenmaal mijn blogs over rouwverwerking begon te schrijven begonnen ook die “kwaaltjes” langzaamaan te verdwijnen. Langzaamaan werd ik mij ervan bewust dat ik eindelijk met het verwerken van mijn rouw begonnen.

Maar zou je ook bewust, niet bij toeval, bewust kunnen worden van je rouw?

In het algemeen treden bij rouw een de verzameling van gedachten, gevoelens, gedrag en fysiologische veranderingen op die in de loop van de tijd in combinatie en intensiteit kunnen variëren. Om er maar een “paar” te noemen:

Rouw, verdriet, emoties, gedrag.
Rouw en emoties

Droefheid; boosheid; schuld geven aan; schuld en zelfverwijt; angst; eenzaamheid; vermoeidheid; hulpeloosheid; shock; smachtend verlangen naar de overledene; verlichting of opluchting; verdoofd gevoel; holte in de maag; beklemming op de borst; beklemming in de keel; overgevoeligheid voor lawaai; een gevoel alsof je jezelf niet meer bent; ademloosheid; kortademigheid; zwakte in de spieren; gebrek aan energie; droge mond; ongeloof; verwarring; preoccupatie; aanwezigheidsgevoel; hallucinaties; slaapstoornissen; eetstoornissen; afgeleid en afwezig gedrag; in zichzelf terugtrekken; dromen over de overledene; het vermijden van herinneringen aan de overledene; het zoeken of roepen naar de overledene; zuchten; rusteloos; hyperactief; huilen; plaatsen bezoeken die aan de overlevende herinneren; voorwerpen verzamelen of dragen die aan de overledene toebehoorden.

Ja, het zijn er nogal wat en daar komt bij dat je dan ook nog eens instaat moet zijn om zelf een tijdje na dat overdonderende verlies bewust met deze materie bezig te zijn. Misschien heb je last van afwezig gedrag of heb je geen energie om ook maar wat te doen. Misschien kunnen familieleden of vrienden je dan bijstaan.

Hoe verder

Persoonlijk heb ik kunnen constateren dat ik pas veel later was begonnen met het verwerken van mijn rouw. Achteraf, zou ik veel liever direct hulp met de verwerking van mijn rouw hebben gehad. Het zou mij meer rust hebben gegeven en ik zou meer hebben kunnen genieten in het leven. Misschien zou zelfs … het is wat het is.

Maar goed, je kan je bewust worden van rouw wanneer je na het overlijden van je geliefde of dierbare je gedachten, gevoelens, gedrag en fysiologische veranderingen uit de bovenstaande verzameling maandelijks bijhoudt. Wanneer je dan ook nog aangeeft hoe deze in de loop van de tijd variëren in combinatie en/of de intensiteit ervan dan zou je kunnen concluderen dat wanneer:

  • De combinatie en/of intensiteit vermindert: dat je dan bezig bent met het verwerken van jouw rouw en dat jijzelf kan omgaan met de verwerking van het verlies van je geliefde of je dierbare.
  • De combinatie en/of intensiteit zo’n beetje aanhoudt: het dan verstandig is om hulp te zoeken voor jouw rouwverwerking bij een praktijk voor rouw en verlies begeleiding.
  • De combinatie en/of intensiteit toeneemt: het dan verstandig is om zo snel mogelijk via een huisarts hulp te zoeken bij jouw rouwverwerking. In dit laatste geval heb je op basis van je gevoel vermoedelijk al eerder het idee opgevat om hulp te zoeken.

Samenvatting

Deze blog is misschien een beetje aan de saaie kant, maar het is mijn bedoeling om je op weg te helpen met de bewustwording van je rouw na het verlies van een geliefde of een dierbare. Uit eigen ervaring, ervaring van anderen en uit de literatuur blijkt dat verwerking van rouw belangrijk is. In een notendop, lichaam en geest moeten worden geheeld, moeten weer in evenwicht worden gebracht. Besef echter dat dat evenwicht niet meer hetzelfde zal zijn als vroeger. Rouwverwerking houdt ook in dat je bent “getekend” door het verlies … zoals in mijn vorige blog bij Kathy die nog zelden het schitterende licht laat zien dat zij werkelijk is … en bij Tanja waar je de nodige tegenslagen kan zien die zij heeft gehad wanneer je diep in haar ogen kijkt.

Ik spreek de wens uit dat deze blog je kan helpen met het bewust worden van jouw rouw. Het is mijn ervaring dat het proces van rouwverwerking dan pas echt begint.

Een laatste opmerking

Er is veel literatuur beschikbaar op het gebied van rouw en rouwverwerking. De website van de Stichting bevat een literatuuroverzicht dat geregeld wordt bijgewerkt. Het boek dat ikzelf het prettigst vind om te lezen en te doorgronden is “Grief Counseling and Grief Therapy, A Handbook for the Mental Health Practitioner”, 5e editie, door J. William Worden (ISBN 9780826134745) uitgegeven door Springer Publishing Company, LLC.

(68) Onvoorwaardelijke acceptatie

In eerste instantie is onvoorwaardelijk acceptatie niet gericht naar de ander, maar juist naar jezelf. Wanneer jij het volste vertrouwen in jezelf hebt en volledig accepteert wie je bent en wat je bent met al je beperkingen, dan pas ben je in staat een ander onvoorwaardelijk te accepteren.

Onvoorwaardelijke acceptatie - shutterstock_223911598Er zijn vele definities van acceptatie te vinden op het internet. Maar de meest eenvoudige definitie van acceptatie staat voor aanvaarding.

In de dagelijkse praktijk accepteren we vaak gebeurtenissen zonder er echt bij stil te staan. Bijvoorbeeld de wachtrij bij de kassa, een file, of een vertraging bij het openbaar vervoer.

Het gebeurt ook dat we accepteren onder voorwaarden. Je hebt je zinnen gezet op het maken van een maaltijd voor een bijzondere gelegenheid. Wanneer je de benodigde ingrediënten wilt kopen vind je deze kwalitatief niet goed genoeg of misschien zelfs te duur. Ter plekke bedenk je hoe je de maaltijd op een andere manier kan samenstellen.

We zeggen ook dat we een situatie accepteren maar feitelijk niet doen. Hoe vaak hoor je niet bij uitvaarten mensen tegen de nabestaande zeggen dat ze langs komen of eens bij hen moet komen eten. Het gebeurt alleen nooit. In vergelijking tot het “glazen plafond” voor mensen in bedrijven noem ik dit de “glazen deur” voor nabestaanden. Je accepteert dat de relatie niet meer bestaat en toch ga je de ander uit de weg.

Onvoorwaardelijk betekent zonder voorwaarden of zonder eisen te stellen. Onvoorwaardelijk betekent ook zonder beperking, of zonder bedenking of zonder aarzeling. Soms betekent het ook blindelings, of absoluut of puur.

Is acceptatie op zich al niet eenvoudig, wanneer het onvoorwaardelijk is wordt het wel heel moeilijk. Wat te denken bijvoorbeeld bij “ik accepteer je onvoorwaardelijk!” Met andere woorden “ik aanvaard zonder aarzeling en zonder voorwaarden wie je bent en zoals je bent, wat je ook hebt gedaan en doet. Het maakt niet uit, ik sta blindelings achter je… altijd!”

“Ja maar”, zeg je misschien, “de ervaring leert…” Hoe goed je dit ook bedoelt, op zo’n moment kan je niet meer over onvoorwaardelijke acceptatie spreken.

Misschien kan je onvoorwaardelijke acceptatie ook omschrijven als pure liefde. Een vorm van liefde zoals binnen geloof systemen wordt toegeschreven aan de Aller Hoogste. Dat wil niet zeggen dat onvoorwaardelijke acceptatie voor ons mensen onmogelijk is…  in tegendeel. Denk bijvoorbeeld aan de liefde van de moeder voor haar kind. Of denk aan de onvoorwaardelijk acceptatie van twee geliefden; misschien ken je wel de uitdrukking ze gaan blind voor elkaar.

In eerste instantie is onvoorwaardelijk acceptatie niet gericht naar de ander, maar juist naar jezelf. Wanneer jij het volste vertrouwen in jezelf hebt en volledig accepteert wie je bent en wat je bent met al je beperkingen, dan pas ben je in staat een ander onvoorwaardelijk te accepteren. Dat is nogal wat!

Twee geliefden die blind voor elkaar gaan, komen naar mijn mening wat betreft onvoorwaardelijke acceptatie een heel eind. En hoe dieper de relatie hoe dichter deze mensen bij het onvoorwaardelijke komen van ieders acceptatie. Dat is toch prachtig!

Hoe prachtig dit ook is voor deze mensen, wanneer een dergelijke relatie om wat voor redenen dan ook wordt verbroken dan is het verdriet om het verlies van de ander bijna niet te overzien. De verwerking van dat verdriet kan de nodige tijd duren. Misschien zelfs zo lang dat anderen zich beginnen af te vragen waarom het verdriet nog niet is verwerkt. Maar ook die anderen zouden dat (onvoorwaardelijk) moeten kunnen accepteren.

(3) Ze dacht dat ze geen recht had op verdriet

Ze dacht op dat moment dat ze eigenlijk geen recht had op verdriet omdat volgens haar het verdriet van een ander vele malen erger was.

De ontmoeting

Ze dacht dat ze geen recht had op verdriet. Omgaan met verdriet bestaat in vele vormen. Zodra we tussen de mensen zijn proberen we ons verdriet te verbergen. Wanneer echter een gevoelige snaar wordt geraakt kan verdriet onverwacht ter sprake komen. Deze blog gaat over een ontmoeting tijdens een van de reizen die ik voor mijn werk heb gemaakt.

Het restaurant dat ik had uitgekozen was vol. Er stond een lange wachtrij. Dat heb je als je niet reserveert. Aan de bar was nog een plek vrij en de serveerster suggereerde om zolang die plaats te nemen. Ik was alleen en de keuze was snel gemaakt.

De plek was tussen een man en een vrouw. Aan de linker kant zat een man die met zijn partner in een diep gesprek was verwikkeld over een zakelijk probleem. De rest van de wereld leek voor hen niet te bestaan. Een vrouw zat aan mijn rechter kant en was diep in gedachten verzonken.

Het gesprek

Uiteindelijk kwamen we met elkaar in gesprek. Ze was op zakenreis en miste haar kinderen. Op een gegeven moment vertelde ze me dat de liefde van haar leven bij een auto-ongeluk om het leven was gekomen. Haar relatie met hem had 18 maanden geduurd. “Slechts 18 maanden,” zei ze. Dat ze er nog steeds van kapot was, was duidelijk te zien.

Ze vroeg naar mijn kinderen en mijn relatie. Ik vertelde haar over het verlies van mijn beide maatjes. Mijn dochter op 21-jarige leeftijd en mijn echtgenote, mijn soul mate, na 35 jaar huwelijk. Ze was geschokt en diep onder de indruk. Ze wilde weten hoe ik omging met mijn verdriet. Wat mij was overkomen was zoveel erger dan dat haar was overkomen, vertelde ze. Ze dacht op dat moment dat ze eigenlijk geen recht had op verdriet omdat volgens haar mijn verdriet vele malen erger was.

Ze dacht dat ze geen recht had op verdriet. Ze vond het verdriet van de ander erger dan van haarzelf.

Ik wist niet hoe te reageren. Hoe kun je zoiets denken? Hoe kun je denken dat het verdriet van de een erger is dan van de ander? Uiteindelijk vond ik de woorden. De een heeft niet meer of minder verdriet dan de ander. Het voelt zoals het voelt. Het maakt niet uit hoe lang het is geleden en het maakt niet uit hoe lang de duur van de relatie is geweest. Haar verdriet was net zo concreet en net zo intens als het mijne. Hoe kan je nu zeggen dat het verdriet van de een erger is dan dat van de ander? Ja, als buitenstaander misschien, maar niet degenen die verdriet ervaren of hebben ervaren. Voor hen is het verdriet uitermate concreet en weten ze soms niet hoe zij met de rauwe pijn van het verdriet moeten omgaan.

Omgaan met verdriet

Haar verdriet was misschien anders, maar net zo intens en rauw als dat van mij. Na het gesprek voelde ze zich een beetje opgelucht, een beetje blijer en kon ze misschien een beetje beter omgaan met haar verdriet. Haar verdriet was er niet minder door … maar belangrijker was dat het haar hielp om een en ander in een ander perspectief te plaatsen … door het uit te spreken … en vooral door het met een ander te kunnen delen.

Eerste versie: 11-10-2013.
Laatste bijgewerkte versie: 24-05-2022.