(104) Alsof het zo had moeten zijn

Op 3 december 2018 bestond de Stichting Jouw Rouwverwerking (de Stichting) 5 jaar. Ja, 5 jaar alweer. Wat gaat de tijd toch hard.

De oprichting van de Stichting Jouw Rouwverwerking is een van de resultaten van de invulling van de laatste wens van mijn dochter Anne Birgit, toen zij in 2000 op 21-jarige leeftijd overleed. Zij wilde dat ik mijn ervaring ging inzetten om mensen te helpen met het verwerken van hun rouw. Dat moment, toen ik haar beloofde haar wens te realiseren, kan ik mij nog steeds helder herinneren, alsof het gisteren was gebeurd. Toen had ik echter nog geen enkel idee wat het voor mij persoonlijk zou gaan betekenen. Laat staan dat ik een idee had hoe ik de ommezwaai zou kunnen maken van het managen van complexe multidisciplinaire projecten naar rouwverwerking, maar uitdagingen ga ik zelden uit de weg. Een eenmaal gemaakte belofte is voor mij “heilig,” zeker wanneer het de invulling betreft van de laatste wens van je dochter.

In 2011 drong Mary-Anne, mijn echtgenote, vlak voor haar overlijden er op aan om de laatste wens van onze dochter te realiseren.

Toch heeft het uiteindelijk nog tot 2013 geduurd voordat ik het lef had om met de invullingvan mijn belofte te beginnen. Achteraf gezien was die lange periode noodzakelijk. In die periode mocht ik complexe internationale projecten managen met een soms onmogelijk hoge werkdruk. De medewerkers kwamen overal van de wereld vandaan, met verschillende achtergronden, talen, culturen en verschillende interpretaties van woorden, meningen en begrippen. Het zelfde gold voor de klanten waarvoor wij werkten. Na het overlijden van Mary-Anne was ik in de daaropvolgende jaren steeds langer en steeds verder van huis. Het leek alsof ik vluchtte in mijn werk. Het was niet alleen vluchten, het was ook de uitdaging die ik aanging. In die periode gaf ik voornamelijk leiding aan mensen in de meest uiteenlopende situaties… het was ook de periode dat mijn gouden teams ontstonden. Alsof het zo had moeten zijn… die periode bleek de opgedane ervaring, hoe om te gaan met de meest uiteenlopende mensen, een goede voorbereiding te zijn voor de invulling van de laatste wens van mijn dochter Anne Birgit.

In de zomer van 2013 begon ik eindelijk te schrijven over mijn rouw en de verwerking van mijn rouw. Het was ook de periode waar ik bij toeval in het NRC de artikelen tegenkwam van Gijsbert van Es over de verwerking van rouw. Het centrale thema van de artikelen van Gijsbert was hoe mensen 10 tot 15 jaar later omgingen met hun verdriet van het verlies van een dierbare. In de aanloop naar het interview eind 2013 ontstonden ook de ideeën hoe ik mijn belofte aan mijn dochter kon invullen. Het resultaat was dat in december 2013 de Stichting Jouw Rouwverwerking werd opgericht en een interview door Gijsbert in het NRC werd gepubliceerd over de verwerking van mijn rouw 13 jaar na het overlijden van mijn dochter en hoe ik haar laatste wens wilde concretiseren. Alsof het zo had moeten zijn… op dat moment vielen stukjes van de puzzel op hun plaats. 

Het uitgangspunt voor de Stichting werd in 2013 ondermeer omschreven als:

“Het persoonlijk verlies dat mensen doormaken kun je nauwelijks voorstellen anders dan door diegenen die dit eerder hebben ervaren en bereid zijn de lessen die zij daarbij hebben geleerd met anderen te delen en hen te laten zien dat er wel degelijk een licht is aan het einde van de tunnel.”

Een paar jaar later kwam ik erachter dat het licht aan het einde van de tunnel niet belangrijk is, maar het licht dat in jouzelf zit. Dat licht in jouzelf is echter belangrijk en het zal je altijd in veiligheid brengen [1]. 

In de zomer van 2017 constateerde ik dat ik op een punt was gekomen dat ik daadwerkelijk kon zeggen dat ik mijn overleden dierbaren heb losgelaten en dat zij daarmee verder kunnen gaan op hun pad in het universum waar zij nu zijn. Hun aanwezigheid kan ik weliswaar niet meer voelen maar op de een of andere manier besef ik dat we altijd met elkaar verbonden blijven. Tegelijkertijd gaf mijn gevoel ook duidelijk aan dat de verwerking van mijn rouw weliswaar was afgerond, maar dat dit naar mijn mening nooit voltooid zou zijn. Zo zijn er nog steeds momenten dat ik aan AnneBirgit en Mary-Anne terugdenk, dan voelt mijn verdriet als een zachte pijn.

Wat ik in die zomer ook ontdekte was dat ik voorbijging aan onnodig gedoe, onzin gesprekken of onzin discussies. Het voelde alsof ik een volledig nieuw leven moest samenpersen op dat deel van mijn levenspad waarop ik toen liep. Het werd mij ook duidelijk dat ik gebruikmakend van alle lessen die ik had geleerd, definitief verder kon met een leven vol blijdschap, kansen en vooral nieuwe uitdagingen.

Nu, in december 2018 is mijn beleving en het beeld van die zomer in 2017 alleen maar versterkt. Bijna iedere dag verbaas ik mij weer van de nieuwe kansen en mogelijkheden die ik op mijn levenspad tegenkom. Alsof het zo had moeten zijn… het is voor mij een bevestiging dat de aanpak van de Stichting voor mij persoonlijk heeft gewerkt… en tegelijkertijd is het voor mij een bevestiging dat ik met de juiste dingen bezig ben.

Terugkijkend, ja makkelijk gezegd als het meeste achter de rug is… terugkijkend, ben ik voor mijn gevoel sterker geworden… en gaat het tijdens de verwerking van rouw niet alleen over verdriet… maar juist ook over liefde, blijheid en geluk.

  1. “Er is niets wonderbaarlijks aan een wonder” – De essentie van White Bull, 1e druk, blz. 72, door Ian Graham, uitgeverij Happy View.

(100) Hoe eenvoudig het kan zijn

Met een paar woorden kan je wereld veranderen van in en in verdriet naar momenten waar je dat verdriet even kan vergeten.

De laatste tijd lijkt het of ik steeds meer Engelen op Aarde ontmoet. Engelen die je laten zien… hoe eenvoudig het allemaal kan zijn… mag zijn… is. Hoe prachtig de wereld is… hoe prachtig jezelf bent… en… de mensen om je heen. Hoe met een paar woorden… jouw wereld niet alleen kan veranderen… van regen naar zonneschijn… of van somberheid naar blijheid… maar juist van in en in verdriet naar momenten waar je dat verdriet even kan vergeten. Hoe met eenvoudige inzichten… sluiers een voor een worden verwijderd… waardoor alles glashelder… lichter… serener… blijer wordt… en je weer in en in kan genieten van het leven.

Dergelijke momenten vormen voor mij de diamanten in mijn leven. Zo eenvoudig kan het zijn.

Met dank aan alle Engelen om mij heen… ik hou van jullie!

(98) Een ontmoeting

Wanneer je goed oplet op de wereld om je heen… dan kom je geregeld bijzondere dingen tegen om van te genieten… dan ontmoet je mensen waarmee je bijzondere gesprekken hebt. Hoe meer je je hiervan bewust bent… hoe mooier het leven wordt… hoe gelukkiger je wordt… ondanks dat grote verlies of de dierbare(n) die je hebt verloren.

We ontmoetten elkaar ergens op een vliegveld, wachtend tot we zouden worden opgeroepen om aan boord van het vliegtuig te gaan dat ons naar onze bestemming zou brengen. Zij ging naar Italië… een week naar een schildercursus in Florence en aansluitend daarop een week naar Venetië en Rome. Ik was onderweg naar huis.

De ontmoeting had iets magisch. We hadden beiden het gevoel dat we elkaar al heel lang kenden. Maar, dat kon gewoon niet. We waren opgegroeid in totaal verschillende culturen en werelden. Zij was opgegroeid ergens in Midden-Amerika en ik ergens in Noordwest-Europa. Tijdens het gesprek kwamen we erachter dat zij haar man en haar zoon had verloren… en… ik had mijn dochter en mijn echtgenote verloren. Zij had nog een dochter en ik nog een zoon. Het leek wel of we de twee helften van een geheel waren. We herkenden van elkaar het verdriet waarmee we worstelden… we begrepen elkaar door en door. Misschien hadden we daarom wel het gevoel dat we elkaar al heel lang kenden.

Ons gesprek duurde nog geen uur, maar het voelde zoveel langer. Het leek wel of we elkaar wel moesten ontmoeten… we elkaar moesten ontmoeten om ons bewust te maken dat je weliswaar door je verlies heel veel verdriet hebt… maar dat je daarin niet de enige bent.

Toen ze naar het vliegtuig liep dat haar naar Italië zou brengen leek het… alsof ze huppelde… alsof ze opgelucht was… alsof ze zich bewust was geworden dat zij niet de enige was die dierbare maatjes had verloren. Bij mij leek het alsof een sluier werd weggetrokken… waardoor alles een beetje helderder… blijer… lichter werd.

Het was zomaar een toevallige, korte ontmoeting. Maar toch… door de rust en de blijheid die het gaf… achteraf… zowel bij haar als bij mij… zou je (bijna) denken dat die ontmoeting door hogerhand was opgezet. En juist die kleine momenten… die kleine momenten die in schril contrast kunnen staan met het leven van alle dag… die kleine momenten zijn voor mij de momenten die het waard maken om alles uit het leven te halen wat er voor mij maar in zit.

Wanneer je goed oplet op de wereld om je heen… dan kom je geregeld bijzondere dingen tegen om van te genieten… dan ontmoet je mensen waarmee je bijzondere gesprekken hebt. Hoe meer je je hiervan bewust bent… hoe mooier het leven wordt… hoe gelukkiger je wordt… ondanks dat grote verlies of de dierbare(n) die je hebt verloren.

(96) Bewustwording

Het heeft toch zo moeten zijn!

Na het schrijven van mijn vorige blog over een gebroken hart bleef ik met een onbestemd gevoel achter. Een gevoel waar ik niet echt de vinger achter kon krijgen. Dat gevoel werd nog eens onderstreept met mijn vraag aan het einde van die blog:

“Wat als we in staat zouden zijn geweest om (onder begeleiding) onze rouw te kunnen verwerken… zou mijn zielenmaatje dan nu nog hebben geleefd?”

Het heeft “even” geduurd voor ik het antwoord had gevonden.

Hoe eerder je van je rouw bewust bent, hoe eerder je instaat bent om dat te kunnen verwerken en… hoe minder naar mijn mening de eventuele gevolgen zijn. Of je je rouw ook wilt verwerken is een keuze… die keuze is geheel aan jou.

Pas na het overlijden van Anne Birgit, onze dochter, beseften we dat we iets moesten doen aan het verdriet dat we gedurende die 21 jaar dat onze dochter leefde, hadden weggestopt. Weggestopt… omdat we beiden continu in een overlevingsstand stonden.

Dat wegstoppen van ons verdriet is gedurende al die jaren voor ons een tweede natuur geworden. We stonden er gewoon niet bij stil… ja… gewoon! Onverwerkte rouw “vreet” je eindelijk als het ware van binnenuit op. Het begint met onbestemde kwaaltjes… waarvan niemand de oorzaak kan vinden… tot zelfs, zoals mij is overkomen, twee openhartoperaties vlak achter elkaar… of zelfs erger toen mijn echtgenote overleed aan een gebroken hart. Het waren allemaal signalen van het lichaam dat er iets aan de hand was en dat ik mijn leven anders diende in te richten… misschien zelfs drastisch anders. Gedurende de jaren dat onze dochter leefde waren we ons echter niet bewust dat we ons verdriet moesten verwerken… en na haar overlijden konden we het niet… of wisten we niet hoe… een gemiste kans.

Maar… hoe word je je bewust van je rouw?

Je zou kunnen luisteren naar familie, vrienden en de mensen om je heen. Maar misschien heb je op die momenten geen behoefte aan hun mening.

Je zou een periodiek, een soort “dagboek”, kunnen bijhouden waarin je elke 3 of 6 maanden samenvat wat je in de afgelopen periode hebt meegemaakt… hoe je je hebt gevoeld en hoe je daarmee bent omgegaan. Nadat je dit een aantal keren hebt gedaan begin je misschien een trend te ontdekken hoe jij je op dat moment voelt ten opzichte van het begin van het verlies. Als jouw verlies op dat moment nog net zo heftig voelt als in het begin… dan kan dat een aanwijzing zijn dat het tijd wordt om hulp te zoeken… hulp te zoeken hoe je met dat verlies zou kunnen omgaan.

Op dit moment weet ik heel zeker dat wanneer wij direct vanaf de geboorte van Anne Birgit zo’n periodiek (elke 3 of 6 maanden) hadden bijgehouden, wij in een vroeg stadium van het leven van onze dochter ons bewust waren geworden dat wij ons verdriet, al of niet met hulp, (voortdurend) op de een of andere manier moesten verwerken. Ons leven zou er dan heel anders hebben uitgezien.

Het heeft toch zo moeten zijn!

(95) Een gebroken hart

Wat als we wel in staat zouden zijn geweest om (onder begeleiding) onze rouw te kunnen verwerken… zou mijn zielenmaatje dan nu nog hebben geleefd? Een vraag waar ik vermoedelijk nooit antwoord op zal krijgen.

In 1978, op een warme najaarsdag in oktober, werd in het ziekenhuis onze dochter geboren. We waren verheugd dat ons langverwachte eerste kind ter wereld was gekomen.

De vreugde was echter van korte duur. Nog diezelfde avond belde de chirurg op en vroeg of ik direct naar het ziekenhuis wilde komen. Het meconium, de eerste ontlasting van een pasgeboren mensje, zat vast en er was ook een eerste vermoeden dat onze dochter aan Cystic Fibrosis, taaislijmziekte, zou kunnen lijden. Mary-Anne, mijn echtgenote was nog niet op de hoogte gebracht en ze vroeg of ik samen met mijn echtgenote de mogelijkheden met haar kon doornemen… en dan besluiten… hoe we verder zouden gaan. Spoed was vereist. Daar zit je dan samen, als kersverse ouders.

Onze pasgeboren dochter, nog geen 8 uur oud, werd voor de eerste keer in haar leven geopereerd.

Het was de ook eerste keer in mijn leven dat mijn wereld verging. Ik zie nu, ruim 40 jaar na haar geboorte, nog steeds de beelden voor me die ik destijds aan mijn geestes oog voorbij zag komen… hoe een schitterende toekomst in een klap veranderde in een volledig verwoeste wereld! Niet alleen mijn wereld was verwoest, ook die van mijn echtgenote verging in een klap. Ik zie nog steeds de angst in haar ogen… en ik hoor haar nog steeds van wanhoop huilen… het kwam uit het diepst van haar ziel… naar woorden zoekend. Die avond heeft ons beiden voor het leven getekend.

Terwijl onze dochter werd geopereerd legden wij impulsief een eed af naar elkaar… dat, wat er ook zou gebeuren in ons leven… wij altijd bij elkaar zouden blijven… en we er altijd voor elkaar zouden zijn. Op dat moment voelde het alsof het van belang was zodat Anne Birgit er van een hogere macht mocht Zijn. Op de een of andere manier gaf die eed naar elkaar ons rust… gaf die eed een ongekende energie… nee… eerder kracht om door te gaan. Die kracht was nodig want op dat moment hadden we nog geen flouw benul wat ons te wachten stond… hoe we later samen zouden moeten knokken om onze dochter te kunnen begeleiden… en we tegen het einde van haar leven het voorrecht zouden krijgen om haar naar het Licht te mogen brengen.

Er zijn weinig mensen die zich kunnen voorstellen wat we in die 21 jaar hebben meegemaakt. Hoe hoog de druk en de stress was en hoe eenzaam we samen waren. Anne Birgit werd een schitterende jonge vrouw die al heel vroeg in haar leven wist dat ze niet lang zou leven. Al heel vroeg maakte ze bewuste keuzes en probeerde alles uit dat korte leven te halen wat er voor haar maar inzat. Maar juist omdat ze kort zou leven en omdat ze er zo goed uitzag… aan de buitenkant… kwamen we geregeld mensen tegen die haar ziekte niet konden accepteren of niet wilden accepteren. In onze ogen sloeg het nergens op, maar waar we er wel mee hadden te dealen. Alsof de ziekte van Anne Birgit al niet erg genoeg was, het onbegrip van anderen deed daar nog een flinke schep bovenop.

Terugkijkend heeft de eed die wij naar elkaar hebben afgelegd, tijdens die operatie van ons 8 uur oude hummeltje… heeft die eed ons gedurende ons 35-jarige huwelijk overeind gehouden. Nu pas besef ik dat de energie en de kracht die wij ontvingen staat voor ware liefde. Het heeft ons door de meest donkere en lichte perioden van onze relatie heen geholpen. Wat ik nu ook besef is dat ik door alle puzzels heb geleerd dat wat er ook gebeurt in je leven… hoe erg het ook is… je altijd op de een of andere manier wordt geholpen (vanuit de spirituele wereld) en… je uiteindelijk altijd op je beide benen terechtkomt. Het gaat niet vanzelf… je zal er altijd keihard voor moeten werken… en je zal je er vooral voor meer dan 100% voor moeten inzetten… altijd!

Het leven van Anne Birgit was één lange rollercoasterrit. Net zo ongewoon als het leven voor haar was… net zo ongewoon was de periode rondom haar overlijden voor ons… en net zo ongewoon was onze rouwverwerking… tenminste zo voelde dat bij mij zo.

Ouders die een kind verliezen zijn getekend voor het leven. Dat geldt ook voor Mary-Anne en ik, maar toch anders. Hoor je niet vaak dat je het verliezen van een kind je je ergste vijand niet toewenst? Ja, dat vonden wij ook… maar… aan de andere kant was die voortdurende druk waar we dagelijks mee te maken kregen tijdens het leven van onze dochter… die druk die altijd aanwezig was… die druk was na haar overlijden… weg! We hoefden niet meer te overleven. Het werd stil in huis… heel stil! En stapje voor stapje… kwam er beetje bij beetje… weer rust in ons systeem… en tegelijkertijd het besef dat Anne Birgit er niet meer was.

En met die rust kwam er ook weer onrust… maar dit keer van een geheel andere orde… onrust om op de een of andere manier met ons verdriet te kunnen omgaan. Dat verdriet hadden we gedurende het leven van Anne Birgit diep weggestopt. Zo diep dat we er niet meer bij konden komen na haar overlijden. We wisten dat we er iets aan moesten doen… maar hoe… en bij wie we moesten aankloppen? De familie was er ook nog en begon steeds meer aandacht op te eisen waardoor er van enige rouwverwerking niet echt iets terecht kwam… uiteindelijk werd de rouw en het verdriet door ons weer weggestopt. Ja, verlies wegstoppen, dat konden we heel goed… helaas.

Door de rouw die langzaamaan toch begon door te sijpelen uit het diepste van ons wezen in de periode die volgde, gingen we vaak door emotioneel diepe dalen… en tegelijkertijd gingen we ook over emotioneel hoge toppen omdat we samen waren en naast een overleden dochter een gezonde zoon hadden. Te bizar voor woorden… tegelijkertijd door emotioneel diepe dalen en over emotioneel hoge toppen. Het gevolg was dat de familie en de omgeving aan de buitenkant niet konden zien… of niet begrepen… dat we het samen zwaar hadden… zo zwaar dat er uiteindelijk iets brak. Mary Anne, mijn echtgenote en zielenmaatje overleed in 2011 aan een gebroken hart.

Had het zo moeten zijn of… wat als we wel in staat zouden zijn geweest om (onder begeleiding) onze rouw te kunnen verwerken… zou mijn zielenmaatje dan nu nog hebben geleefd? Een vraag waar ik vermoedelijk nooit antwoord op zal krijgen.