Introductie
Laten we een poging wagen om het landschap te “schilderen” dat rouw heet. Nee, niet alleen in zwart en wit maar ook door gebruik te maken van kleuren die we kunnen zien.
Kleuren kunnen we op verschillende manieren interpreteren of waarnemen. Rationeel, wanneer we praten over de kleur zelf, bijvoorbeeld blauw, rood of groen. Emotioneel, wanneer we zeggen dat een kleur warm, kil, somber of vrolijk is.
Rouw
Het begrip rouw heeft een groot scala aan interpretaties. In het Nederlandse taalgebied staat “rouw” voor “het geheel van reacties na het overlijden of scheiden van iemand die belangrijk voor je is geweest”. Het Engelse taalgebied gaat nog een stap verder. Daar betekent “rouw” ook “een onfortuinlijke uitkomst.” Met andere woorden het begrip “rouw” varieert van het verlies van eenvoudig benoembare zaken zoals het verlies van een ketting tot en met het verlies van diegene die je het allerliefste is.
Wanneer je iemand kent die je bevalt, krijg je daar een band mee. Dan vormt zich een bepaalde hechting. Die hechting krijgt in de loop van de tijd steeds meer facetten (of kleuren).
De band of hechting wordt verbroken door het verlies van je allerliefste. Het is niet alleen het verlies van de persoon maar ook het missen van een knuffel bij het opstaan; de vreugde die zij of hij je schonk; het praktische gemis zoals het kopje koffie dat voor je klaar stond bij thuiskomst. Ineens staat er niemand meer naast je en moet je alles alleen doen. Al die dingen zijn niet te vervangen want niemand betekent wat die ene voor jou betekende. En dan zijn er nog de dingen van de ander die achterblijven, die het gemis versterken. De mate van hechting hangt af van die speciale band, maar ook van de manier hoe jij je daarvan afhankelijk hebt gemaakt. Hechting is als lijm, hoe sterker de lijm is die je hebt gebruikt hoe meer moeite het kost om los te komen.
Wanneer “rouw” verbonden is aan “een onfortuinlijke uitkomst” dan is er weliswaar de emotie van het verlies, maar die emotie gaat niet zo diep als bij het verlies van een geliefde. De emotie is makkelijker te benoemen en wij zijn veel beter instaat om voor het verlies een rationele oorzaak en oplossing te vinden. De vijf fasen (ontkenning, woede, onderhandelen, depressie en acceptatie) van het model van Elisabeth Kübler Ross worden snel doorlopen. Vaak beseffen we zelfs niet eens dat we een rouwproces doorlopen.
De twee kanten van een munt
Emotioneel en rationeel, vormen voor mij de twee kanten van een munt. Wanneer ik naar mijzelf kijk, en ik vermoed dat anderen dit ook bij zichzelf herkennen, dan vallen bij rouw en verdriet twee zaken telkens op. Ik zie mijn emotionele kant die bezig is met het verwerken van rouw ten gevolge van het verlies van twee van mijn dierbaren. Ik mis de gesprekken, hun liefde, de knuffels, de grappen, en het “ik hou van je” dat iedere dag geregeld tegen elkaar werd uitgesproken. Niet alleen uitgesproken, er werd ook naar geleefd. Mijn emotionele ik kijkt naar binnen, voelt alle emoties die met verlies en rouw te maken hebben en volgt het hart. Ondanks het verlies is mijn emotionele kant in essentie warm, vrolijk en vol liefde en de beslissingen die het neemt worden door het hart ingegeven.
Ik zie ook een waarnemer, mijn rationele ik, die niet alleen mijn emotionele kant observeert maar ook beschermt. Mijn rationele kant observeert ook mijn vrienden, de mensen die mij ondersteunen, de mensen die ik tegenkom en de wereld waarin ik leef. Mijn rationele kant is bij vlagen kil, geregeld somber, vaak zakelijk en houdt zeker niet van onzin; beslissingen worden door het verstand ingegeven. Mijn rationele kant zou vriendelijker willen zijn maar weet niet goed hoe dat moet.
Het valt niet altijd mee om tegelijkertijd met mijn emotionele en rationele kant te leven. Soms heeft de emotie de overhand, soms de ratio. Achteraf denk ik dat mijn rationele kant ervoor zorgt dat mijn emotionele kant niet ten onder gaat in het verdriet. Ik weet het niet zeker, maar ik heb het vermoeden dat de tijd die ik nodig heb voor de verwerking van mijn rouw daardoor wel langer duurt. Ik moet toegeven dat de dagen dat ik in balans ben, tegelijkertijd blij en verdrietig, bijna altijd mijn beste dagen zijn.
Bizar… blij en verdrietig tegelijkertijd. Toen ik dat eenmaal besefte, bleek dat dit veel vaker in mijn leven gebeurde. Het verlies van een baan doordat het bedrijf waar ik werkte failliet ging, maar ook de vreugde van een nieuwe functie. Het had zo moeten zijn want achteraf constateerde ik dat ik die nieuwe job veel eerder had moeten nemen. Mijn dochter die, toen zij besefte dat zij niet lang meer zou leven, verdriet had omdat zij ons zou moeten verlaten, maar tegelijkertijd blij was omdat zij na haar dood eindelijk verlost was van een ziekte waar zij haar hele leven mee had “geworsteld.”
Blij en verdrietig tegelijkertijd, het komt vaker voor dan je denkt en ik ga ervan uit dat de meesten van ons dit herkennen. Door deze gelijktijdigheid kunnen we, ondanks het verlies, de kille en sombere kleuren van het verdriet opwarmen met warme en blije kleuren.
Het begin van een rouwproces
Het rouwproces begint pas wanneer je je dit realiseert. Een zieke gaat steeds meer achteruit en beseft uiteindelijk dat de ziekte van invloed is op haar of zijn leven. Een relatie tussen partners wordt slechter en slechter en uiteindelijk beseffen beiden dat dit in een scheiding uitmondt. Of, zoals een geadopteerd kind op zoek gaat naar zijn biologische ouders maar uiteindelijk beseft deze niet meer te kunnen vinden.
Het rouwproces begint niet wanneer het verlies plaatsvindt maar pas wanneer je je dit realiseert. Dat kan dagen, weken, maanden en soms zelfs jaren duren. Mijn rouwproces over het verlies van mijn dochter begon pas 13 jaar na haar overlijden, tegelijkertijd met het beginnen van het rouwproces over het verlies van mijn echtgenote, nu tweeënhalf jaar geleden, en tegelijkertijd met de start van een nieuwe fase in mijn leven. Het was het begin van een stormachtige periode in mijn leven.
Maar ik weet één ding heel zeker. Mijn rationele kant beschermt mijn emotionele kant zodat deze kan blijven werken aan de verwerking van mijn rouw. Ik heb vrienden om mij heen die naar mij luisteren en mij daardoor helpen bij het verwerken van mijn rouw. Ik weet het heel zeker… het kan misschien even duren… maar het zeker gaat goed komen. Daar heb ik alle vertrouwen in!
