(4) Het gaat over onszelf, denk je ook niet?

Wanneer je begint te praten over scheiding of overlijden hebben mensen de neiging om de discussie uit de weg te gaan omdat… Ja, waarom eigenlijk? Waarom reageren mensen op die manier?

Wanneer je begint te praten over scheiding, overlijden of verdriet hebben mensen de neiging om de discussie uit de weg te gaan omdat… Ja, waarom eigenlijk? Waarom reageren mensen op die manier?

Na wat onderzoek bij het CBS en een paar checklists over het omgaan met stress blijkt dat gemiddeld een op de 30 tot 35 personen op de een of andere manier met de verwerking van rouw bezig is. Kijk om je heen en vraag je af waarom mensen zo reageren.

Luister naar het nieuws. Dagelijks krijgen mensen te maken met scheiding, overlijden van een dierbare, verlies van werk, een ongeneeslijke ziekte of oorlog. De vraag is niet of, maar juist wanneer het jou of mij overkomt. We houden er niet van en we willen er ver van blijven. In werkelijkheid is het leven echter anders. Kijk om je heen en vraag je af waarom jij zo reageert.

Is het dan beter om ons op de een of andere manier voor te bereiden voor het geval ons iets dergelijks overkomt? Ik weet het niet. Ik heb een behoorlijk aantal mensen verloren die dicht bij me stonden. Telkens was het anders en telkens voelde het anders, niet een beetje maar heel veel anders. Met andere woorden, je erop voorbereiden is moeilijk… zo niet onmogelijk.

Ja, je kunt je voorbereiden op de rituelen die worden uitgevoerd na een scheiding of een overlijden. Maar vanuit emotioneel standpunt bezien? Het is geen toneelstuk waar je toeschouwer bent. Je bent persoonlijk betrokken en het script is telkens anders. Het hangt af van vele factoren, zoals de mensen om je heen, hun onderlinge relaties en de manier waarop zij met rouw omgaan. Familie en aangetrouwde familie kunnen heel emotioneel over de verdeling van de boedel praten; discussies die zelfs zover kunnen gaan dat familiebanden worden verbroken. Hoe meer mensen betrokken zijn hoe ingewikkelder het wordt. Kortom, hoe moet je je op een dergelijke situatie voorbereiden? Persoonlijk ben ik van menig dat dat niet kan, maar… dat betekent naar mijn mening niet dat we het niet kunnen proberen.

Een eerste hobbel die genomen zou kunnen worden is het taboe om over rouw en rouwverwerking te praten. Het gaat over de verdrietige kant van het leven, een kant met een emotionele lading. We willen niet dat het ons overkomt, maar het gebeurt. Het kan zijn dat we er bang voor zijn, bang voor de verandering die ons staat te gebeuren… bang voor het onbekende.

Maar wat de reden ook moge zijn, we hebben iemand verloren en dat heeft een grote impact op ons en ons leven. Soms is dat een harde les en een uiterst pijnlijk proces dat indruist tegen alles wat we voelen en willen. Soms… willen we… of kunnen we ons niet aanpassen. En toch zullen we er op de een of andere manier mee moeten leren leven en een nieuw evenwicht moeten vinden… of niet… met alle gevolgen van dien.

Kortom, het gaat niet over de persoon die we hebben verloren maar het gaat over ons zelf… willen we er daarom niet over praten?

Tekst gewijzigd op 07-06-2016

(3) Ze dacht dat ze geen recht had op verdriet

Ze dacht op dat moment dat ze eigenlijk geen recht had op verdriet omdat volgens haar het verdriet van een ander vele malen erger was.

De ontmoeting

Ze dacht dat ze geen recht had op verdriet. Omgaan met verdriet bestaat in vele vormen. Zodra we tussen de mensen zijn proberen we ons verdriet te verbergen. Wanneer echter een gevoelige snaar wordt geraakt kan verdriet onverwacht ter sprake komen. Deze blog gaat over een ontmoeting tijdens een van de reizen die ik voor mijn werk heb gemaakt.

Het restaurant dat ik had uitgekozen was vol. Er stond een lange wachtrij. Dat heb je als je niet reserveert. Aan de bar was nog een plek vrij en de serveerster suggereerde om zolang die plaats te nemen. Ik was alleen en de keuze was snel gemaakt.

De plek was tussen een man en een vrouw. Aan de linker kant zat een man die met zijn partner in een diep gesprek was verwikkeld over een zakelijk probleem. De rest van de wereld leek voor hen niet te bestaan. Een vrouw zat aan mijn rechter kant en was diep in gedachten verzonken.

Het gesprek

Uiteindelijk kwamen we met elkaar in gesprek. Ze was op zakenreis en miste haar kinderen. Op een gegeven moment vertelde ze me dat de liefde van haar leven bij een auto-ongeluk om het leven was gekomen. Haar relatie met hem had 18 maanden geduurd. “Slechts 18 maanden,” zei ze. Dat ze er nog steeds van kapot was, was duidelijk te zien.

Ze vroeg naar mijn kinderen en mijn relatie. Ik vertelde haar over het verlies van mijn beide maatjes. Mijn dochter op 21-jarige leeftijd en mijn echtgenote, mijn soul mate, na 35 jaar huwelijk. Ze was geschokt en diep onder de indruk. Ze wilde weten hoe ik omging met mijn verdriet. Wat mij was overkomen was zoveel erger dan dat haar was overkomen, vertelde ze. Ze dacht op dat moment dat ze eigenlijk geen recht had op verdriet omdat volgens haar mijn verdriet vele malen erger was.

Ze dacht dat ze geen recht had op verdriet. Ze vond het verdriet van de ander erger dan van haarzelf.

Ik wist niet hoe te reageren. Hoe kun je zoiets denken? Hoe kun je denken dat het verdriet van de een erger is dan van de ander? Uiteindelijk vond ik de woorden. De een heeft niet meer of minder verdriet dan de ander. Het voelt zoals het voelt. Het maakt niet uit hoe lang het is geleden en het maakt niet uit hoe lang de duur van de relatie is geweest. Haar verdriet was net zo concreet en net zo intens als het mijne. Hoe kan je nu zeggen dat het verdriet van de een erger is dan dat van de ander? Ja, als buitenstaander misschien, maar niet degenen die verdriet ervaren of hebben ervaren. Voor hen is het verdriet uitermate concreet en weten ze soms niet hoe zij met de rauwe pijn van het verdriet moeten omgaan.

Omgaan met verdriet

Haar verdriet was misschien anders, maar net zo intens en rauw als dat van mij. Na het gesprek voelde ze zich een beetje opgelucht, een beetje blijer en kon ze misschien een beetje beter omgaan met haar verdriet. Haar verdriet was er niet minder door … maar belangrijker was dat het haar hielp om een en ander in een ander perspectief te plaatsen … door het uit te spreken … en vooral door het met een ander te kunnen delen.

Eerste versie: 11-10-2013.
Laatste bijgewerkte versie: 24-05-2022.

(2) Een ervaring rijker

Je zou verwachten dat na ruim 13 jaar, laat ik het voorzichtig zeggen, de emoties van het overlijden van je dochter wel minder zouden zijn.

Verwarring

Het overlijden van Anne Birgit gaf een enorme impact op mijn leven. Hoe verdrietig dit ook is, het is wel een ervaring rijker. Desondanks, had ik liever gezien dat ze nu nog zou leven … maar wie ben ik om dat te bepalen.

De periode rond het overlijden, in juni 2000, van mijn dochter Anne Birgit was voor mij verwarrend. Er gebeurden vreemde dingen die ik op dat moment niet kon verklaren. Aan de ene kant had ik heel veel verdriet en voelde ik de rauwe pijn van het verlies. Aan de andere kant was ik van alles aan het regelen … kil en zonder enige emotie. Het voelde allemaal heel ambivalent. Ik had geen idee hoe ik hiermee moest omgaan. Als gezin gingen de dagen aan ons als een waas voorbij. Wat wel glashelder was dat het voor ieder van ons anders voelde. Het was moeilijk om er met elkaar over te praten, ook dat was ons duidelijk. We probeerden het wel, maar het lukte niet.

Na maanden kwam er stapje voor stapje weer structuur in ons leven

Maanden later begon alles weer beetje bij beetje op de juiste plek te vallen; begon ik weer mezelf te worden. Het verdriet vertaalde zich in het verhaal over Anne Birgit dat ik aan ieder vertelde die het maar wilde horen. Nou ja wilde horen … op de één of andere manier bleek het gesprek meestal wel bewust of onbewust zo te draaien dat we daar telkens op uitkwamen.

13 jaar later

Je zou verwachten dat, na ruim 13 jaar, laat ik het voorzichtig zeggen, de emoties wel minder zouden zijn. In tegendeel.

Bijna dagelijks dacht ik nog steeds aan Anne Birgit en ik herinnerde mij haar zoals ze was. Het geheugen bleek op die momenten een heel mooi ding te zijn: alle emoties, kleuren, geuren, warmte, gesprekken, omgevingen kwamen tot in het kleinste detail weer beschikbaar … alsof het foto’s of filmfragmenten waren … alsof je het weer opnieuw beleefde.

Heden

Wat mij nog het meest verbaast is dat er mensen zijn die het niet normaal vinden dat ik nu nog verdriet heb over het verlies van Anne Birgit. De tijd heelt toch immers alle wonden? Het verdriet gaat toch een keer over? Het antwoord daarop is ja … en nee.

Ja, de rauwe pijn van de rouw is inmiddels veranderd in de zachte pijn van het verdriet. Nee, omdat ik zo af en toe vriendinnen van Anne Birgit ontmoet. Vriendinnen die getrouwd zijn en kinderen hebben. Dan besef je op die momenten weer wat je mist en herinner je je eigen dochter weer en het gezin en de kinderen die zij had kunnen hebben. Dat doet pijn!

Vond ik mijzelf toen zielig? Nee, integendeel! Ik vond mij toen, net als nu, niet zielig. Ik was en ben trots dat ik bij het overlijden van Anne Birgit aanwezig mocht zijn en dat ik afscheid van haar heb mogen nemen. Ben ik nu nog verdrietig? Ja … jazeker … tot aan mijn dood vermoed ik. Ben ik een blij mens? Wel degelijk!

Eerste versie: 05-10-2013.
Laatste bijgewerkte versie: 23-11-2020.

(1) Haar laatste wens

U bent niet de enige die met rouw op de een of andere manier moet leren omgaan. Door middel van deze blog wil ik de reis die ik tot nu toe heb gemaakt, en nog steeds maak, met u delen. Ik wil de lessen die ik heb meegekregen, en nog steeds meekrijg, met u delen.

De laatste wens van mijn dochter

Geschatte leestijd: 6 minuten

Onze dochter Anne Birgit
Anne Birgit

Vlak na haar geboorte was al bekend dat Anne Birgit, onze dochter, aan Cystic Fibrosis leed. Het had een enorme impact op ons als ouders. Niet alleen omdat ze aan deze ziekte leed, maar vooral omdat de verwachting was dat zij door haar ziekte op (zeer) jonge leeftijd zou overlijden. Het gevolg was dat wij ons van jaar tot jaar afvroegen of het dit keer niet haar laatste zou zijn.

Mijn dochter Anne Birgit heeft gewerkt op een vestiging van het bedrijf waar ik in dienst was. Zij hoorde van de mensen om haar heen hoe ik met mijn teams en medewerkers van mijn klanten binnen mijn projecten werkte en begeleidde.

In de week voor haar overlijden vroeg Anne Birgit of ik haar vrienden wilde bellen opdat zij afscheid konden nemen. Bij een paar van die gesprekken wilde zij ook aanwezig zijn. Ik herinner mij nog hoe zij tijdens die gesprekken met gesloten ogen en een glimlach op haar gezicht naast mij in het ziekenhuis in bed lag.

De laatste tijd had Anne Birgit naar informatie gezocht hoe je kinderen die gingen sterven kon begeleiden en hoe hun ouders daarmee zouden kunnen leren omgaan. Zij had echter niets kunnen vinden dat in haar ogen geschikt was. Haar laatste wens was dat ik ouders ga begeleiden die een kind hebben verloren omdat zij heeft gezien wat ik kan.

De laatste tijd had Anne Birgit naar informatie gezocht hoe je kinderen die gingen sterven kon begeleiden en hoe hun ouders daarmee zouden kunnen leren omgaan. Zij had echter niets kunnen vinden dat in haar ogen geschikt was. Haar laatste wens was dat ik ouders ga begeleiden die een kind hebben verloren omdat zij heeft gezien wat ik kan.

In 2000 overleed Anne Birgit op 21-jarige leeftijd met een glimlach op haar gezicht, in de armen van haar moeder.

Een gebroken hart

(c) Hans.P. Fransen (HPF) en Stichting Jouw Rouwverwerking
Mary-Anne

Mary-Anne, mijn echtgenote, worstelde met het verlies van onze dochter. Enige vorm van hulp en ondersteuning om met het verlies om te gaan wilde of kon ze niet aanvaarden. En al helemaal niet van mij omdat ook ik worstelde met het verlies van onze dochter.

Mary-Anne ontving een kaart van een vrouw die binnen een van mijn teams werkte, een van mijn Gouden Teams. Zij kende de vrouw en liet mij de kaart lezen. De vrouw schreef dat zij mij een licht op haar levenspad vond door de manier waarop ik haar en haar teamleden wist te motiveren en te coachen … waardoor het onmogelijke … mogelijk werd.

In het weekeinde gaf Mary-Anne aan dat zij het compliment herkende en dat zij vond dat dit meer mijn toekomstig pad zou moeten zijn. Op dat pad zou ik volledig mijzelf kunnen zijn … wie ik in de kern ben. Het zou ook helpen bij de invulling van de laatste wens van onze dochter.

Twee dagen later overleed mijn zielenmaatje Mary-Anne aan een gebroken hart.

Het einde van mijn professionele leven

Na een werkzaam leven dat mij enorm veel voldoening gaf, ging ik in 2013 met pensioen. Er was aan dat werkzame leven echter ook een nadeel verbonden: ik was vaak van huis. Ik heb geen idee meer hoe vaak ik rond de wereld ben gereisd, hoeveel steden ik heb gezien laat staan in hoeveel hotels ik heb geslapen. Het gevolg hiervan was dat ik mijzelf als een wereldburger beschouw.

Als managementconsultant en als projectmanager was ik altijd instaat geweest om niet alleen het plezier maar vooral ook de stress in mijn omgeving te zien. Bij anderen kon ik stress zien en aanvoelen … echter niet bij mijzelf. Het gevolg was dat na mijn pensionering mijn lichaam moe was en het wilde herstellen van alle stress die ik in de afgelopen jaren had opgebouwd. Vanzelfsprekend kwam daar ook nog het verlies bij van mijn echtgenote en mijn dochter. Dat bleek toen ik medio 2013 bij toeval ontdekte dat het proces van het leren omgaan met mijn verlies en rouw was begonnen … eindelijk, na jaren!

Doordat ik mijn verlies en rouw woorden probeerde te geven en ook deze begon op te schrijven was ik 13 jaar na mijn belofte aan Anne Birgit begonnen met het invullen van haar laatste wens. Beloven is één ding, het ook nog doen was van een geheel andere orde.

Alle begin is moeilijk

U bent niet de enige die met verlies en rouw op de een of andere manier moet leren omgaan. Door middel van deze blog wil ik u deelgenoot maken van de reis die ik tot nu toe heb gemaakt en nog steeds maak. Ik wil de lessen die ik heb meegekregen, en nog steeds leer, met u delen.

Mijn reis, of misschien beter, mijn pad naar het leren omgaan met verlies, loopt langs onderwerpen als begrip, loslaten, je dacht dat het over was naar afronding en er blijft altijd een restje pijn over. De kern van omgaan met verlies komt naar mijn mening neer op alles uit het leven te halen wat er inzit en ondanks al het leed toch ook een beetje genieten.

Naast deze blog is, in overeenstemming met haar laatste wens van mijn dochter en die van mijn echtgenote, in Nederland een stichting opgezet onder de naam Stichting Jouw Rouwverwerking. Het doel van de stichting is anderen te helpen in het omgaan met verlies en rouw. Buiten Nederland heet de stichting Mourn & Grief Foundation.

Voor mij is het duidelijk dat ik dit niet alleen kan. Ik kan de wereld niet in mijn eentje veranderen. Wat ik wel kan, is mijzelf veranderen en hopelijk kan ik ook anderen leren zien dat het op andere manier kan. Hopelijk verspreiden jullie het nieuws. Je weet nooit wat er in de toekomst zal gebeuren maar ik hoop dat ik met de stichting een verschil kan maken, al is het maar een klein verschil.

Voor het schrijven van de blogs op het gebied van rouw en rouwverwerking heeft de stichting inmiddels van verschillende auteurs een bijdrage mogen ontvangen.

Eerste versie: 23-09-2013.
Laatste bijgewerkte versie: 22-05-2022.