Categorie: Waar ik maar niet van af kom

(130) Na het verlies van je kind zal de pijn altijd blijven!

Het is een zware reis voor de ouder(s) die een chronisch ziek kind verzorgen en begeleiden. Het wordt extra zwaar wanneer het kind terminaal is en uiteindelijk sterft. De reis houdt daarmee echter niet op. De reis van het gezin gaat verder zonder het kind met … die lege plaats in het gezin … dat lege gevoel van binnen … telkens eraan worden herinnerd bij feestdagen en familiegebeurtenissen … dat stille verdriet om anderen niet te belasten … het verlies van alle dromen die je had voor je kind … het verlies van (een deel van) je toekomst.

Geschatte leestijd: 11 minuten

De pijn zal altijd blijven

Velen hebben gereageerd via de FaceBook-pagina van de Stichting Jouw Rouwverwerking op de vorige blog: “Vlak na de geboorte van je kind word je verteld dat het geen lang leven is gegund.” De reacties varieerden van medeleven en intens verdriet in vergelijkbare situaties tot de pijn zal altijd blijven.

Samengevat kwamen de reacties op de betreffende blog op het volgende neer:

  • Het maakt niet uit hoe lang het verlies van je kind is geleden …
  • Maanden … jaren … of zelfs decennia …
  • Het maakt niet uit hoe lang het kind heeft geleefd …
  • Wonden worden niet geheeld …
  • Wonden worden alleen maar erger …
  • Hoelang het ook duurt …
  • Het voelt (soms) als de dag van gister …
  • De rauwe en harde kantjes van het verlies gaan (misschien) uiteindelijk wat zachter worden …
  • De pijn van het verlies van je kind zal altijd bij je blijven!

Het doel van de huidige blog is het proberen antwoord te geven op de vragen die uit deze reacties bij mij komen boven drijven. Daar moet ik dan wel direct een kanttekening bij plaatsen. Iedereen gaat immers met het verlies en rouw op een persoonlijke manier om. Een persoonlijk op maat gesneden antwoord kan ik daardoor hier nu niet geven … wel in hoofdlijnen.

Dan nu de twee vragen:

  • Waarom duurt het zolang tot je (misschien) kan omgaan met het verlies van je kind?
  • Misschien worden de rauwe en harde kantjes van de pijn van het verlies van je kind uiteindelijk zachter maar waarom gaat het nooit echt weg?
Een (bijna) aaneengesloten reeks van verliesmomenten

Het gaat over een (bijna) aaneengesloten reeks aan verliesmomenten … zoals een opeenstapeling van losse stenen waarbij elke steen een verliesmoment voorstelt, inclusief de daarbij optredende emoties. Voor iedere steen … voor ieder verliesmoment zou je kunnen leren omgaan met het verlies en de rouw die daarbij gepaard gaan.

Het begint al wanneer je vlak na de geboorte van je kind wordt verteld dat het geen lang leven is gegund … misschien omdat je kind chronisch ziek is of een erfelijke afwijking heeft … en hoewel de medische wereld weliswaar tot veel instaat is … dit keer helaas niet voor je pasgeboren kind. Of het begint na jaren wanneer je te horen krijgt dat je kind ernstig ziek is … en zware behandelingen moet ondergaan … zoals bij kanker. Op die momenten val je van het ene het naar andere moment … van grote vreugde … naar intens verdriet.

De angst slaat je om het hart. Je hebt slapeloze nachten en je vraagt je af hoe je nu verder moet.
Met de angst om je hart vraag je je af “Hoe nu verder?”

Gedurende de daaropvolgende jaren dat je je uiterste best doet om voor je kind te zorgen … zodat het zo lang mogelijk mag leven … zijn er van die momenten dat het goed gaat met je kind … misschien zelfs uitstekend … en krijg je weer hoop. Om dan de volgende keer (weer) te ontdekken dat het ijdele hoop was omdat je kind weer verder achteruit is gegaan. Slaat je de angst om het hart … heb je slapeloze nachten … waarin je je afvraagt … is dit het nu … hoe moet ik nu verder … wat kan en mag ik nog allemaal doen voor mijn kind?

Uiteindelijk komt dan dat verliesmoment in de aanloop naar het overlijden van je kind … en het sterven van je kind … dat ultieme moment … dat je niet anders kan … dan je kind laten gaan.

En daarna? Pas dan begin je beetje bij beetje te beseffen wat voor rollercoasterrit je hebt meegemaakt in je leven. Uiteindelijk begin je te beseffen dat je nog een lange weg hebt te gaan in de hoop weer je “oude” zelf te mogen worden … om later te ontdekken dat je met je “nieuwe” zelf verder moet in het leven. En ook hier ontstaat een verliesmoment met de ontdekking dat je “oude zelf” geen optie meer is.

Achteraf ontdek je dat die (bijna) aaneengesloten reeks aan verliesmomenten … niet meer als een opeenstapeling van losse stenen kan worden gezien waarbij elke steen een verliesmoment voorstelt inclusief de daarbij optredende emoties. Door de chronische ziekte van je kind, de vele momenten van hoop en tegenslag … door het bijna continu overleven … was er niet echt tijd om (goed) te leren omgaan met verlies en rouw … is het een continu proces geworden van verlies en rouw … lijken de stenen van de stapel aaneen gesmeed tot grote(re) blokken die het leren omgaan met je verlies en rouw alleen maar bemoeilijken. Iets waar je niet op zit te wachten want je hebt toch al zo weinig tijd over … voor jezelf.

Dat maakt het allemaal zo zwaar … misschien wel extra zwaar … om (uiteindelijk) met je verlies en je rouw te leren omgaan en zal de pijn altijd blijven.

Een emotionele rollercoaster

Gedurende al die maanden … jaren … lijkt het voor je alsof je van de ene crisis in de volgende bent gestapt. Telkens moest je weer opzoek naar nieuwe antwoorden omdat oude antwoorden niet meer bleken te voldoen. Het was om moe van te worden … rusten kon je niet … opgeven was niet aan de orde … het zorgen voor je kind was voor jou immers vele malen belangrijker. Het waren gevoelens die je geregeld overdonderden … je op je grondvesten lieten schudden … je wereldbeeld op z’n kop zette … en je onzeker maakten. Het kan toch niet zo zijn dat jouw kind eerder sterft dan jij als ouder … dat hoort toch niet … dat mag toch niet? Het is gewoon niet eerlijk! Toch gebeurde het!

De grootste angst van jou als ouder is dat jij je kind verliest … dat je (een deel van) je toekomst verliest. De angst dat jij als ouder hebt gefaald … dat je meer had moeten doen … dat je … En ook al wanneer jou geen enkel verwijt kan worden gemaakt … heb je op de een of andere manier het gevoel dat je hebt gefaald.

Dat we allemaal een keer gaan sterven … dat weten we … dat is, het moeilijk het soms ook is, dat is okay. Maar een kind verliezen? Ondanks dat je je volledig hebt ingezet voor je kind … je tot het uiterste bent gegaan om je kind zo lang mogelijk te laten leven … is je kind uiteindelijk toch overleden.

Daar komt nog bij wat deze ouders gedurende al die maanden … jaren … meemaakten, is dat van de ene crisis in de andere stappen … van het ene verliesmoment naar het andere stappen. Om nu voor ieder verliesmoment te leren omgaan met verlies en rouw … om daar een balans in te vinden … daar hadden ze gewoon de tijd niet voor. Zij waren volop bezig met het verzorgen van hun kind … het zo lang mogelijk te laten leven … deze ouders konden alleen maar … overleven.

Dat maakt het allemaal zo zwaar … misschien wel extra zwaar … om (uiteindelijk) met je verlies en je rouw te leren omgaan en zal de pijn altijd blijven.

Jouw wereld lijkt bijna stil te staan en jouw buitenwereld … die dendert maar door

Wanneer de uitvaart van je kind eenmaal achter de rug is … wanneer je denkt dat je tot rust mag komen, kan komen … dat al die stress en de drukte rondom het verzorgen van je kind achter de rug is … dat je eindelijk mag en kan leren omgaan met je verlies van het kind en je rouw … dan pas ontdek je dat de dood van je kind alles heeft veranderd … voor altijd!

Het verlies van je kind doet je ook beseffen dat je gezin is veranderd … dat er een lege plek is ontstaan. Het zal nooit meer hetzelfde worden. Tijdens vreugdevolle gebeurtenissen binnen jouw gezin en je familie … tijdens feestdagen en verjaardagen … is er altijd weer dat bijzondere gevoel … het gevoel van die lege plaats … het gevoel van het gemis van je overleden kind.

Wanneer je in de loop van jaren vrienden van je kind ontmoet … die inmiddels zijn getrouwd … misschien zelf kinderen hebben gekregen … misschien hebben gestudeerd … dan rouw je over alles wat je overleden kind nooit meer kan doen. Op zo’n moment zie je wel dat vrienden van je kind ouder zijn geworden, maar zelf kan je je geen voorstelling maken hoe jouw overleden kind er op dat moment zou uitzien … anders dan op die foto die ergens in huis staat of hangt. Ondanks al het gemis en de leegte zal je moeten doorgaan met je eigen leven … of je er nu voor klaar bent of niet. Niet alleen voor de doordenderende wereld om je heen … maar vooral voor je gezin.

Veel mensen weten dat iedereen op een eigen manier omgaat met verlies en rouw en toch loop je het risico dat mensen buiten jouw gezin je zien als “iemand die niet op de juiste manier met verdriet omgaat.” Het gevolg is dat je jouw verdriet op dat moment weer onderdrukt omdat je er moet zijn voor je partner, je andere kind(eren) … voor de mensen om je heen. Uiteindelijk val je weer terug in je overlevingsmodus … daar was je tijdens het leven van je kind toch al heel erg goed in geworden. Het leren omgaan met jouw verlies en rouw dreigt er daardoor (weer) bij in te schieten … en na het verstrijken van de jaren staan jij en de mensen om je heen er niet meer bij stil … blijf je onbewust hangen in je verdriet.

Dat maakt het allemaal zo zwaar … misschien wel extra zwaar … om (uiteindelijk) met je verlies en je rouw te leren omgaan en zal de pijn altijd blijven.

Jouw buitenwereld heeft geen idee wat er bij jou speelt
Het verkies van een kind voelt als een tsunami aan emoties, verwoestend, overweldigend.
Overweldigende emoties

Vaak hoor je mensen zeggen dat ze met je meeleven … dat ze weten hoe jij je voelt. Een ding is zeker … deze mensen hebben geen (enkel) benul wat het betekent wanneer je je kind verliest … wanneer er door het overlijden van je kind een tsunami van emoties door jou, je gezin en je familie gaat. Het gevoel is “verwoestend” … is overweldigend … bijna niet te bevatten … en bijna nauwelijks in woorden uit te drukken.

Uiteindelijk komt er een moment dat je met anderen niet meer over het verlies van je kind wil praten … om die anderen niet te belasten met je verdriet. Al was het maar om het stempel medelijden te vermijden, of om te voorkomen dat anderen je bewust of onbewust uit de weg gaan … omdat die anderen zelf bang zijn of niet weten hoe zijzelf daarmee kunnen omgaan. Je krijgt zoiets als een kort lontje … je hebt snel in de gaten of de interesse die van de ander uitgaat wel is gemeend … wel echt is! Je doorgrondt heel snel allerlei onzinverhalen die nergens op slaan.

Je gaat gesprekken uit de weg waar anderen zeggen dat zij dat ook hebben meegemaakt, is het niet bij henzelf dan wel bij een ander, maar dan erger. Hoe empathisch zijn die mensen dan? Daar komt nog bij dat de puzzels die jij moet zien op te lossen … of voor de rest van je leven mee moet (leren) omgaan … vaak een proces van lange adem is. Omdat vaak aan de buitenkant het verdriet niet goed is te zien, zijn anderen na wat langere tijd verbaasd dat je nog steeds … maanden, jaren later … aan je overleden kind denkt. Daar hebben ze dan een uitgesproken mening over zonder te beseffen en te begrijpen wat er bij jou emotioneel echt speelt … wat het voor jou betekent een kind te verliezen dat je (jarenlang) hebt begeleid, geholpen, verzorgd opdat het zo lang mogelijk mocht leven.

Veel mensen gaan je uiteindelijk bewust of onbewust uit de weg. Misschien is het omdat men het verlies van een kind eng vindt … men er niets mee te maken wil hebben … men met een kant van het leven in aanraking komt waarvoor men bang is … een kant van het leven waar de dood een rol speelt … een kant waar heel andere normen en waarden belangrijk zijn dan succes, schoonheid en status. Het maakt dat je steeds minder mensen om je heen hebt … vaak komen daar wel weer een paar anderen voor in de plaats … en hou je een klein select groepje mensen over … echte vrienden die je steunen door dik en dun.

Dat maakt het allemaal zo zwaar … misschien wel extra zwaar … om (uiteindelijk) met je verlies en je rouw te leren omgaan en zal de pijn altijd blijven.

Afronding

Het is een zware reis voor de ouder(s) die een chronisch ziek kind verzorgen en begeleiden. Het wordt extra zwaar wanneer het kind terminaal is en uiteindelijk sterft. De reis houdt daarmee echter niet op. De reis van het gezin gaat verder zonder het kind met … die lege plaats in het gezin … dat lege gevoel van binnen … telkens eraan worden herinnerd bij feestdagen en familiegebeurtenissen … dat stille verdriet om anderen niet te belasten … het verlies van alle dromen die je had voor je kind … het verlies van (een deel van) je toekomst.

Dat maakt het allemaal zo zwaar … misschien wel extra zwaar … en duurt het zo lang … maanden, jaren, decennia … om uiteindelijk (misschien) met je verlies en je rouw te leren omgaan … misschien gaat daarom de pijn van het verlies van je kind nooit weg.

(108) Er zijn van die momenten in je leven…

Er zijn van die momenten in je leven, soms zelfs na jaren, dat je terug bent bij dat moment… dat moment dat je zoveel pijn of verdriet had… verdriet, omdat je een dierbare verloor… pijn, omdat je ernstig ziek was… dat je dacht dat je genezen was en bleek, dat je weer kanker hebt… of…

Dergelijke momenten heb je nu eenmaal bij het verwerken van je verdriet of van je rouw… ook al is dat misschien alweer jaren geleden. Op dergelijke momenten schiet je weer in je verdriet… moet je misschien weer net zo heftig huilen als toen… doet het misschien weer net zoveel pijn als toen. Dat mag, ook al is het misschien na jaren, daar is niets mis mee!

Mensen om je heen… zelfs dierbare mensen zoals familie en vrienden… begrijpen er misschien niets (meer) van wat er bij jou op dat moment gebeurt. Wanneer er dan wordt gevraagd wat er aan de hand is… en je gewoon geen woorden weet te vinden wat je op dat moment voelt… ja, dan is ook dat OK.

Misschien helpt het wanneer je geen woorden weet… als antwoord op hun vraag… dat je deze muziek laat horen gespeeld door Lili Haydn – The Last Serenade. Tranen en begrip komen dan vanzelf wel. Misschien begrijpen ze… of misschien voelen ze… wat er bij jou aan de hand is. En misschien ook niet. Zolang jij het maar begrijpt!

De verwerking van rouw kan best wel een tijdje duren. Dat is heel normaal. Iedereen verwerkt rouw immers op een eigen manier.

Maar let wel, het moet niet zo zijn dat je in je verdriet blijft hangen. De rauwe rouw van vroeger moet wel zijn veranderd in de zachte pijn van het verdriet en het gemis van nu. Want als die rauwe pijn van toen… nu nog, na jaren, aanwezig is… dan zou het goed zijn om hulp te zoeken. Geef dan wel aan dat het om de verwerking van jouw rouw gaat! Veel mensen gaan ervan uit dat jij je rouw inmiddels hebt verwerkt. Niet iedereen legt na jaren direct het verband dat het bij jou nog om (uitgestelde) rouwverwerking gaat.

(102) Keuzerotondes

Je blijft keuzes maken die telkens dezelfde gevolgen hebben als eerdere keuzes. Dat zou je nooit meer doen? Doe dat dan ook niet!

De keuzerotonde

Wanneer je telkens eenzelfde keuze maakt waarvan je jezelf had beloofd deze nooit meer te maken dan loopt jouw levenspad over een rotonde; één van de keuzerotondes. Ook al veranderen de spelers die je ontmoet in de loop van de tijd op de keuzerotonde, het blijft een herhaling van zetten. Naar mijn mening kom je niet verder in je leven omdat je niet hebt geleerd van vroegere lessen.

In het dagelijkse leven maken we bewust en onbewust vele keuzes. Bij de ene keuze is het glashelder waarvoor je kiest, bij de andere keuze zijn de opties niet duidelijk, laat staan dat je de gevolgen van je keuze kan overzien. Je krijgt nooit volledige zekerheid voor het maken van je keuze. Zodra je na je keuze de eerste stappen hebt gezet verandert alles omdat zaken die eerst voor je verborgen waren nu zichtbaar worden. Kortom, het heeft geen zin om (in detail) te beredeneren welke keuze je zou moeten maken… ga voornamelijk op je gevoel af.

Zolang je geen keuze maakt sta je letterlijk stil en kom je niet verder op je levenspad. Maar, zorg er wel voor dat je niet op een keuzerotonde belandt.

Een paar voorbeelden

Onderstaand een paar voorbeelden. Vele voorbeelden kunnen aan het rijtje worden toegevoegd. Waar het om gaat is dat je telkens keuzes blijft maken die eenzelfde soort uitkomst of gevolgen hebben… dit zou je nooit meer doen… en toch is het je weer overkomen.

je partner mishandelt je

Denk bijvoorbeeld aan situaties waarin je door je partner wordt mishandeld, bedreigd, bedrogen, verwaarloosd of die jou negeerde. In het begin heb je dat misschien niet zo ervaren. Later, toen je bewust werd van de situatie waar in je je bevond, hield je ondanks het gedrag van je partner (nog steeds) heel veel van die ander. Je wilde het eerst niet toegeven en uiteindelijk, misschien zelfs na lang wikken en wegen, besloot je de relatie te beëindigen. Wanneer je weer tot jezelf begint te komen denk je bij jezelf: “Dit nooit meer!”

Uiteindelijk ontmoet je weer iemand met wie je besluit een relatie aan te gaan. Later ontdek je dat je weer een partner hebt gekozen die je net zo behandelt als je vorige partner. Dat heb ik weer denk je dan misschien. Je vrienden hebben zoiets van: “Hoe is het mogelijk dat je niet hebt geleerd van die harde les van de vorige keer?” Op dat moment sta je weer op hetzelfde punt op de keuzerotonde als de vorige keer.

na een breuk kies je telkens voor dezelfde partner

Hetzelfde geldt voor mensen die na een verbroken relatie toch weer voor dezelfde partner kiezen en… soms blijven kiezen… ondanks de eerder verbroken relatie(s) en de daaruit voortvloeide frustraties en verdriet. Soms denken we bij een volgende keuze… dat we hebben geleerd van onze fouten en dat we dit keer de juiste keuze maken. En toch constateren anderen die jou goed kennen… dat je weer voor een partner hebt gekozen die aan drank en/of drugs is verslaafd, of jou bedreigt of mishandelt. Dat je weer eenzelfde keuze hebt gemaakt als eerder in je leven terwijl je juist jezelf had beloofd een dergelijke keuze nooit meer te maken.

Een willekeurig ander voorbeeld

Die beroerde of slechte situatie hoeft niet noodzakelijk over de relatie met je partner te gaan. Het zou ook over geheel andere zaken kunnen gaan: zoals jouw financiële beslissingen, of het telkens wisselen van banen omdat ook die laatste baan weer niet aan je verwachtingen voldeed.

Hoe verder

Blijf niet hangen op de keuzerotonde

Blijf niet hangen op jouw keuzerotonde. Je kan pas echt verder met het leven wanneer je een pad kiest dat je van die keuzerotonde afvoert. Voor het zover is zal je bereid moeten zijn niet telkens terug te willen vallen op dat… misschien vind je het te bizar voor woorden… op dat oude “vertrouwde”. Je zal bereid moeten zijn om juist op een (geheel) andere wijze te willen denken en misschien zelfs te durven leven. Pas dan kan je je verder ontwikkelen en misschien nieuwe horizonnen ontdekken die je helpen nieuwe kansen te creëren.

Ga ervoor zodra je de keuzerotonde verlaat

Wanneer je eenmaal op dat nieuwe pad stapt, dat pad dat je van die keuzerotonde afvoert, kijk dan niet meer achterom maar kijk vooruit naar waar dat pad heen gaat. Laat het verleden voor wat het is. Het verleden kan je toch niet meer veranderen. Je kan alleen keuzes maken die de toekomst, jouw toekomst, betreffen.

Blijf keuzes maken

In mijn beleving heeft ieder mens een doel in het leven. Alleen dat doel is niet echt belangrijk… wat belangrijk is, is de weg die je hebt gevolgd om jouw doel te bereiken en vooral de lessen die je onderweg hebt geleerd zijn belangrijk. Om je doel te bereiken zal je keuzes moeten maken om verder te komen in het leven. Welke keuzes? Dat is niet aan mij. Dat is aan jou! Jij bent verantwoordelijk voor de keuzes die jij maakt in jouw leven. Het betekent ook dat je de gevolgen van een gemaakte keuze moet accepteren… hoe moeilijk en vervelend dat iedere keer ook is, het is immers jouw keuze.

Nieuwe mogelijkheden

Hoe de situatie ook was waar je uitkomt… of misschien nog wel steeds zo is… je hebt een stap gezet… een stap voorwaarts. Daarmee heb je nieuwe mogelijkheden geopend om verder te komen in dit leven. Maak dan ook gebruik van alles wat je ontdekt… ziet… krijgt… ontvangt… en voelt. Benut het volledig! Haal er alles uit wat erin zit! Misschien ontdek je dan op een gegeven moment dat je nieuwe dingen hebt geleerd… iets dat je anders nooit zou hebben gedaan… iets dat voor jou een openbaring is… waar je een blij mens van wordt!

Tekst gewijzigd op: 10-07-2020

(95) Een gebroken hart

Wat als we wel in staat zouden zijn geweest om (onder begeleiding) onze rouw te kunnen verwerken… zou mijn zielenmaatje dan nu nog hebben geleefd? Een vraag waar ik vermoedelijk nooit antwoord op zal krijgen.

In 1978, op een warme najaarsdag in oktober, werd in het ziekenhuis onze dochter geboren. We waren verheugd dat ons langverwachte eerste kind ter wereld was gekomen.

De vreugde was echter van korte duur. Nog diezelfde avond belde de chirurg op en vroeg of ik direct naar het ziekenhuis wilde komen. Het meconium, de eerste ontlasting van een pasgeboren mensje, zat vast en er was ook een eerste vermoeden dat onze dochter aan Cystic Fibrosis, taaislijmziekte, zou kunnen lijden. Mary-Anne, mijn echtgenote was nog niet op de hoogte gebracht en ze vroeg of ik samen met mijn echtgenote de mogelijkheden met haar kon doornemen… en dan besluiten… hoe we verder zouden gaan. Spoed was vereist. Daar zit je dan samen, als kersverse ouders.

Onze pasgeboren dochter, nog geen 8 uur oud, werd voor de eerste keer in haar leven geopereerd.

Het was de ook eerste keer in mijn leven dat mijn wereld verging. Ik zie nu, ruim 40 jaar na haar geboorte, nog steeds de beelden voor me die ik destijds aan mijn geestes oog voorbij zag komen… hoe een schitterende toekomst in een klap veranderde in een volledig verwoeste wereld! Niet alleen mijn wereld was verwoest, ook die van mijn echtgenote verging in een klap. Ik zie nog steeds de angst in haar ogen… en ik hoor haar nog steeds van wanhoop huilen… het kwam uit het diepst van haar ziel… naar woorden zoekend. Die avond heeft ons beiden voor het leven getekend.

Terwijl onze dochter werd geopereerd legden wij impulsief een eed af naar elkaar… dat, wat er ook zou gebeuren in ons leven… wij altijd bij elkaar zouden blijven… en we er altijd voor elkaar zouden zijn. Op dat moment voelde het alsof het van belang was zodat Anne Birgit er van een hogere macht mocht Zijn. Op de een of andere manier gaf die eed naar elkaar ons rust… gaf die eed een ongekende energie… nee… eerder kracht om door te gaan. Die kracht was nodig want op dat moment hadden we nog geen flouw benul wat ons te wachten stond… hoe we later samen zouden moeten knokken om onze dochter te kunnen begeleiden… en we tegen het einde van haar leven het voorrecht zouden krijgen om haar naar het Licht te mogen brengen.

Er zijn weinig mensen die zich kunnen voorstellen wat we in die 21 jaar hebben meegemaakt. Hoe hoog de druk en de stress was en hoe eenzaam we samen waren. Anne Birgit werd een schitterende jonge vrouw die al heel vroeg in haar leven wist dat ze niet lang zou leven. Al heel vroeg maakte ze bewuste keuzes en probeerde alles uit dat korte leven te halen wat er voor haar maar inzat. Maar juist omdat ze kort zou leven en omdat ze er zo goed uitzag… aan de buitenkant… kwamen we geregeld mensen tegen die haar ziekte niet konden accepteren of niet wilden accepteren. In onze ogen sloeg het nergens op, maar waar we er wel mee hadden te dealen. Alsof de ziekte van Anne Birgit al niet erg genoeg was, het onbegrip van anderen deed daar nog een flinke schep bovenop.

Terugkijkend heeft de eed die wij naar elkaar hebben afgelegd, tijdens die operatie van ons 8 uur oude hummeltje… heeft die eed ons gedurende ons 35-jarige huwelijk overeind gehouden. Nu pas besef ik dat de energie en de kracht die wij ontvingen staat voor ware liefde. Het heeft ons door de meest donkere en lichte perioden van onze relatie heen geholpen. Wat ik nu ook besef is dat ik door alle puzzels heb geleerd dat wat er ook gebeurt in je leven… hoe erg het ook is… je altijd op de een of andere manier wordt geholpen (vanuit de spirituele wereld) en… je uiteindelijk altijd op je beide benen terechtkomt. Het gaat niet vanzelf… je zal er altijd keihard voor moeten werken… en je zal je er vooral voor meer dan 100% voor moeten inzetten… altijd!

Het leven van Anne Birgit was één lange rollercoasterrit. Net zo ongewoon als het leven voor haar was… net zo ongewoon was de periode rondom haar overlijden voor ons… en net zo ongewoon was onze rouwverwerking… tenminste zo voelde dat bij mij zo.

Ouders die een kind verliezen zijn getekend voor het leven. Dat geldt ook voor Mary-Anne en ik, maar toch anders. Hoor je niet vaak dat je het verliezen van een kind je je ergste vijand niet toewenst? Ja, dat vonden wij ook… maar… aan de andere kant was die voortdurende druk waar we dagelijks mee te maken kregen tijdens het leven van onze dochter… die druk die altijd aanwezig was… die druk was na haar overlijden… weg! We hoefden niet meer te overleven. Het werd stil in huis… heel stil! En stapje voor stapje… kwam er beetje bij beetje… weer rust in ons systeem… en tegelijkertijd het besef dat Anne Birgit er niet meer was.

En met die rust kwam er ook weer onrust… maar dit keer van een geheel andere orde… onrust om op de een of andere manier met ons verdriet te kunnen omgaan. Dat verdriet hadden we gedurende het leven van Anne Birgit diep weggestopt. Zo diep dat we er niet meer bij konden komen na haar overlijden. We wisten dat we er iets aan moesten doen… maar hoe… en bij wie we moesten aankloppen? De familie was er ook nog en begon steeds meer aandacht op te eisen waardoor er van enige rouwverwerking niet echt iets terecht kwam… uiteindelijk werd de rouw en het verdriet door ons weer weggestopt. Ja, verlies wegstoppen, dat konden we heel goed… helaas.

Door de rouw die langzaamaan toch begon door te sijpelen uit het diepste van ons wezen in de periode die volgde, gingen we vaak door emotioneel diepe dalen… en tegelijkertijd gingen we ook over emotioneel hoge toppen omdat we samen waren en naast een overleden dochter een gezonde zoon hadden. Te bizar voor woorden… tegelijkertijd door emotioneel diepe dalen en over emotioneel hoge toppen. Het gevolg was dat de familie en de omgeving aan de buitenkant niet konden zien… of niet begrepen… dat we het samen zwaar hadden… zo zwaar dat er uiteindelijk iets brak. Mary Anne, mijn echtgenote en zielenmaatje overleed in 2011 aan een gebroken hart.

Had het zo moeten zijn of… wat als we wel in staat zouden zijn geweest om (onder begeleiding) onze rouw te kunnen verwerken… zou mijn zielenmaatje dan nu nog hebben geleefd? Een vraag waar ik vermoedelijk nooit antwoord op zal krijgen.

(86) Dilemma’s

Het dilemma bij een keuze met verschillende belangen ten aanzien van dierbaren kan zijn dat het grote beslissingen vraagt waar veel toekomstig geluk van afhangt. Het is het kiezen tussen twee dierbare werelden en daar moet je het beste van zien te maken. Soms heb je achteraf spijt van je keuze. Alleen weet je nooit hoe die andere keuze zou hebben uitgepakt. Misschien had je later van die andere keuze ook wel spijt gekregen. En op het moment het besef daar is, stap je ineens in een rouwproces.

De afgelopen paar blogs heb ik gevraagd of lezers me willen helpen met het aanreiken van ervaringen zoals zij dat zelf hebben meegemaakt of misschien nog meemaken. Hoe ze erover hebben nagedacht en bij stilgestaan. Het verhaal van een van de lezers triggerde diep vanbinnen iets bij mij. De blog gaat niet alleen over haar verhaal, maar ook over dat van anderen.

Alle lezers wil ik bij deze nogmaals bedanken voor hun bijdrage.

Het verhaal van deze blog gaat over het dilemma van het kiezen tussen dierbare werelden. Soms heb je achteraf spijt.

Loes, een fictieve naam, en haar partner hebben een zoon en een dochter die geruime tijd elk hun eigen leven leiden.

De zoon woonde alleen en is een paar jaar geleden overleden. De zoon was vaak bij zijn ouders en zijn zus op bezoek. Loes en haar partner haalden samen troost uit wandelen en muziek… en ze haalden troost uit het gezin van hun dochter. Ook de dochter heeft veel verdriet over het verlies van haar broer. Uit eigen ervaring weet ik maar al te goed wat de impact is wanneer je een kind verliest. Het maakt niet uit hoe je het uitlegt… alleen mensen die het zelf hebben meegemaakt zullen begrijpen wat je probeert te zeggen. Je draagt het verdriet ten gevolge van het verlies van een kind voor de rest van je leven met je mee.

De dochter heeft een gezin en een kind en woont vanwege het werk van haar partner in het buitenland op zo’n 6 uur vliegen afstand. Het is een gelukkig gezin. Het straalt ervan af. Ondanks alle communicatiemiddelen waarover we tegenwoordig beschikken mist Loes het directe contact. De afstand maakt het er ook niet eenvoudiger op.

De dochter mist haar broer, hij kwam vaak bij haar op bezoek. Ze mist ook haar ouders en zou graag willen dat deze bij haar in de buurt zouden wonen zodat ze elkaar vaker konden zien.

De verhouding tussen Loes en haar moeder is nooit optimaal geweest. Desondanks doet Loes het leeuwendeel van de verzorging van haar moeder. Het valt haar steeds zwaarder om dit vol te houden. Er zijn nog andere familieleden die haar moeder zouden kunnen helpen. Haar moeder vindt echter dat het de taak van Loes is om haar te verzorgen. Aan anderen vraagt zij niets.

Wanneer Loes bij haar moeder is wordt nooit meer over haar overleden zoon gesproken. Wanneer Loes bij haar dochter is wordt wel over hem gesproken. Daar voelt Loes zich weer compleet… alsof het gezin weer compleet is.

Loes en haar partner zijn niet meer een van de jongsten en ook niet meer zonder gebreken. Verhuizen naar haar dochter is niet eenvoudig en hoe regel je de verzorging van je moeder? En al de kennissen en vrienden die je nu hebt… die je allemaal gaat missen. Het zou weer een geheel nieuw begin zijn… en dat op haar leeftijd.

Tja, daar sta je dan… hoe nu verder?

Iedereen wil van alles van Loes. Als Loes hier blijft voor haar moeder, zal Loes haar moeder uiteindelijk gaan verwijten dat ze niet bij haar dochter kan zijn. Als Loes voor haar dochter kiest zal haar moeder haar uiteindelijk gaan verwijten dat ze niet meer bij haar is.

Een in mijn ogen bijna vanzelfsprekende vraag die niet aan Loes wordt gesteld is… “Wat wil Loes!” Naar mijn mening is dit een vorm van verborgen verlies en verborgen rouw, een van de vormen van een rouwproces.

Dilemma van het kiezen tussen dierbare werelden. Soms heb je achteraf spijt. Iedereen wil van alles van je! Maar wat wil jij?

Wat wil jij wanneer je voor een dergelijk keuze komt te staan… waarbij het kan zijn dat niemand beseft wat er aan de hand is en daarom de vraag niet wordt gesteld… of… durft niemand de vraag aan jou te stellen? Maar belangrijk is… “Wat wil jij!”

Het dilemma van het kiezen tussen dierbare werelden. Soms heb je achteraf spijt. Het dilemma bij de keuze is dat er verschillende belangen zijn ten aanzien van de dierbaren. Het dilemma is ook dat de keuze grote beslissingen vraagt waar veel toekomstig geluk van afhangt. Het is het kiezen tussen dierbare werelden en daar moet je het beste van zien te maken. Soms heb je achteraf spijt van je keuze. Alleen weet je nooit hoe die andere keuze zou hebben uitgepakt. Misschien had je later van die andere keuze ook wel spijt gekregen. En op het moment het besef daar is, stap je ineens in een rouwproces.

De keuze waarvoor je staat is zelden eenvoudig, maar eenmaal gemaakt moet je er volledig voor gaan. Nooit meer achteromkijken met het idee dat je misschien toch die andere keuze had willen maken. Het gaat erom wat voor jou of jullie goed is en vooral… goed voelt. Niets meer en zeker niets minder.