Op zaterdag 18 juni 2022 is Annette, een dierbare vriendin, overleden … ze is naar Huis gegaan. Ik zal haar missen!
Zaterdag 18 juni is voor mij altijd al een bijzondere dag! Want 22 jaar terug, op diezelfde 18 juni, is mijn dochter Anne Birgit overleden. Beiden terminaal, en beiden veel te vroeg gestorven. Beiden hun leven beëindigend met het besluit: “Tot hier, en niet verder!”
Twee bijzondere vrouwen die bepalend zijn van de koers van mijn levenspad!
De laatste wens van Anne Birgit aan mij was mensen leren omgaan met hun verlies en rouw. Ik heb het haar beloofd! En ergens op dat toen voor mij volledig nieuwe pad als ervaringsdeskundige, kwam ik Annette tegen. Het voelde alsof zij op mijn pad werd gezet en dat het resultaat voor ons beiden ertoe zou doen. Eind mei vroeg zij aan mij of ik terminale patiënten … mensen die gaan sterven … wilde begeleiden op het laatste stukje van hun levenspad … omdat zij vindt, net als destijds mijn dochter … omdat Annette vindt dat ik daar goed in ben. Ik heb het haar beloofd!
De reis met Annette begon zo’n 6, 7 jaar geleden rond het moment dat bij haar werd geconstateerd dat die vreselijke ziekte, kanker, weer terug was. Wij zijn tijdens die reis steeds dichter naar elkaar toegegroeid. Dat kon haast niet anders. Door het helpen oplossen van de geregeld zware puzzels waar zij mee te maken kreeg en de daaraan verbonden keuzes, soms zelfs over leven en dood, groei je steeds meer naar elkaar toe.
Zo waren er de vele puzzels die zich vertaalden in CT-Scans, Pet-Scans, chemo’s, bestralingen … in behandelingen die leken aan te slaan … en later toch weer niet. Iedere keer was het weer zoeken naar nieuwe oplossingen. Het was om moe van te worden. Tot het moment dat er géén oplossingen meer waren! Dat was het moment waar onze gesprekken nog intenser … nog dieper werden.
Er waren puzzels die zich vertaalden in de omgang met de mensen om haar heen. Vrienden werden bekenden, bekenden vielen weg. We hebben er ons vaak over verbaasd.
Waar wij ons nog meer over verbaasden waren de onverwachte vrienden waarbij de relaties met Annette juist intenser werden … meer empathisch werden … meer diepgang kregen. Cadeautjes vond zij dat. In mijn ogen zijn het haar Gouden Vrienden.
Ondanks al dat verdriet kon Annette intens genieten … van de kleuren in de natuur … van de schoonheid en de geuren van de bloemen … van voorbijvliegende wolken aan een stralende hemel … van het strand, de zee, de zon… van meeuwen op het strand die zwevend in de wind het terras afloerden om wat lekkers weg te snaaien … en ze kon … intens genieten van de mensen die zij liefhad.
Annette, dank je dat je mijn maatje was tijdens mijn opleiding Omgaan met Verlies. Je was een maatje in de zin van het almaar blijven doorvragen waar we op dat moment mee bezig waren. Jij was de bron voor een aantal van mijn blogs (zoals: de wachtkamer of laat me niet alleen). Voor de invulling van één van de opdrachten die voor het afstuderen noodzakelijk waren gaf jij inhoud. Jij bent een bron voor het nog dieper inzicht krijgen in de laatste levensfasen van ons als mens. Dank daarvoor.
Annette, dank je voor het compliment dat je mij je ware zelf hebt laten zien … die van een sterke, stoere, trotse vrouw … die als een tijger haar klauwen uitslaat als je ook maar even aan haar kinderen komt … die een enorme drang tot overleving heeft … en als jij het in Annettes ogen verdiende, was haar niets te veel voor jou! Je hebt mij ook jouw kwetsbare kant laten zien … die van een jonge blije deerne dansend in de wei, met lange blonde haren wapperend in de wind en armen vol weidebloemen.
Dank Annette, dat ik je mocht begeleiden en dat je mij toeliet op vele delen van jouw pad.
Dag Annette, je zal gemist worden … ik zal je missen!
De rauwe rouw door het verlies van je kind verandert uiteindelijk in de zachte pijn van het verdriet. De scherpe kantjes gaan ervan af, maar de pijn van het verlies van je kind gaat nooit over!
Geschatte leestijd: 8 minuten
Na de geboorte van je kind hoor je dat het geen lang leven is gegund
Wanneer je als ouder bij de geboorte van je kind krijgt te horen dat het ernstig ziek is en geen lang leven is gegund dan stap je in de hefstigste rollercoasterrit van je leven die je je maar kunt voostellen. Hoe leg je aan familie, vrienden en kennissen uit wat er met je pasgeboren kind aan de hand is? Hoe leg je uit wat de toekomstverwachting is voor je pasgeboren kind?
En zo begint het
Het zijn geen makkelijke gesprekken met de familie! Zeker niet wanneer je pasgeboren kind er ondanks alles fantastisch uitziet en sommige familieleden daardoor gewoon niet kunnen aanvaarden dat je kind ernstig ziek is. Of omdat je kind een ziekte heeft dat genetisch met een van de familiesystemen … of misschien zelfs beide familiesystemen is verbonden. Hoe ga je binnen je gezin daarmee met elkaar om? Om dan maar even te zwijgen over de wereld buiten je gezin. En vooral niet te vergeten … hoe ga jij daarmee om?
Hoe gaan jullie samen verder wanneer je later ontdekt dat het aantal vrienden om jullie heen minder en minder wordt. Alsof zij het moeilijk vinden of liever niet meer in jullie nabijheid willen zijn. Alsof jullie zelf … jij, je partner en jullie andere kinderen … het al niet moeilijk genoeg hebben. Zij hebben immers ook alle aandacht en liefde nodig … net als jijzelf. Uiteindelijk probeer je alles wat buiten je gezin gebeurt van je af te laten glijden omdat je kind en gezin oneindig veel belangrijker zijn. Dat is echter makkelijker gezegd dan gedaan. Het voegt een extra dimensie toe aan alle problemen die jullie al hebben.
Onbewust kom je in een overlevingsstand
Onbewust kom je in een overlevingsstand terecht waarin je altijd maar weer voor je kind vecht om het zo lang mogelijk te kunnen laten leven.
Er zijn momenten dat het fantastisch gaat, alsof er niets aan de hand is en het kind kern gezond lijkt. Er zijn ook van die momenten die zo verdrietig zijn en je kind zo ziek is dat het met spoed naar het ziekenhuis moet … je op dat moment bang bent dat het niet meer thuis zal komen.
Soms komen die sterke emotionele momenten vlak na elkaar en schiet je in korte tijd van blijdschap naar angst. Uiteindelijk betrap je je erop dat je geregeld met de gedachte leeft dat dit het laatste jaar voor je kind zou kunnen zijn.
Misschien heb je inmiddels naar buiten toe geleerd om je emoties en de pijn bij jou en je gezin niet meer te laten zien. Omdat mensen het niet begrijpen. Of omdat zij van mening zijn dat de pijn bij deze mensen of bij anderen juist heel veel zwaarder dan bij jullie. Of omdat zij aan jou de sociale vraag stellen hoe het met je gaat … maar niet in je antwoord zijn geïnteresseerd.
Je kind kan niet meer
Eindelijk naar Huis
En dan komt er, altijd weer onverwacht, dat onvermijdelijke moment dat je kind aangeeft dat hoe graag het ook wil … hoeveel het ook van jullie houdt … het de kracht niet meer kan opbrengen om verder te kunnen met het leven … niet meer verder wil leven … en besluit dat het zo genoeg is … naar Huis wil. Hoe kan jij als ouder dan uiteindelijk de moed opbrengen om je kind toestemming te geven dat het ook van jou naar Huis mag … ongeacht hoe zwaar dat voor jou ook is? Het worden voor jou op dat moment lange en slapeloze nachten … als je die eerder al niet had.
De aanloop naar het overlijden
Uiteindelijk komt dan het in en in verdrietige moment dat je de aanloop naar het overlijden van je kind bewust mag meemaken. Tijdens die aanloop kan je er alleen maar voor je kind Zijn, terwijl jij je kind nog zo heel veel zou willen geven. Je zo voor je kind zou willen blijven vechten. Zo graag zou willen ruilen met jouw kind.
Op een gegeven moment echter, meestal onverwacht, wordt het heel stil om je heen. Je wereld lijkt te kantelen en langzaam tot stilstand te komen. Het voelt als een in en in vredig moment. Het is het moment dat jij je kind met Liefde toestemming geeft om naar Huis te gaan. En, je beseft dat alles volop in Liefde en Licht tussen jullie is gezegd.
Zodra jij je toestemming hebt gegeven komt langzaam, heel langzaam, jouw wereld weer in beweging. Begin je alle geluiden weer om je heen te horen. Het is ook een moment waarin je diep van binnen een diepe rust voelt en je beseft dat het goed is … dat het zo had moeten zijn!
En dan
Vanaf de geboorte van je kind tot de dag dat je kind van jou naar Huis mocht heb je in de overlevingsstand gestaan, misschien wel jaren. Hoe liefdevol je je kind ook die jaren hebt mogen en kunnen begeleiden, toch was je al die tijd alert of het wel goed ging met je kind. Zelf zal je je vermoedelijk vaak hebben weggecijferd, de gezondheid van je kind was immers belangrijk. De consequentie hiervan kan zomaar zijn dat je al die jaren je gevoel hebt weggedrukt … dat kan je inmiddels heel goed.
Het is stil geworden in huis nu je kind niet meer bij jou is … maar Thuis. Ja, je partner en je andere kinderen zijn er (misschien) nog wel, maar het kind dat je al je aandacht gaf is er niet meer. De afwezigheid wordt door allen gemist en bij jou nog het meest.
Daar staat tegenover dan misschien wel het gevoel dat jij of jullie blij zijn dat je kind Thuis is; gewoon omdat je kind een zwaar leven heeft gehad en eindelijk dat zieke lichaam kwijt is. Het is een begin van een periode waarin langzaam maar zeker de “natuurlijke orde” in en om het gezin weer wordt of kan worden hersteld. Dat proces duurt naar mijn ervaring bijna net zo lang als je kind heeft geleefd. Je emoties verlopen na het overlijden van je kind naar mijn mening ook veel vlakker dan wanneer je kind plotseling is overleden door een tragisch ongeval.
Ineens loop je weer tegen grenzen aan
Het blijft pijn doen
En ineens loop je daardoor weer tegen grenzen aan. De meeste mensen in je leven zijn niet gewend dat het proces na het overlijden van iemand langdurig kan zijn. Zeker niet in deze tijd waar alles snel, sneller, snelst moet gebeuren. Evenzo zijn deze mensen niet gewend dat het leren omgaan met je verlies en verdriet in jouw situatie best wel lang kan duren. Dan krijg je op een gegeven moment reacties als: “Jeetje, jouw kind is alweer jaren geleden overleden. Ben je daar nu nog niet overheen?” Reacties die op zo’n moment door je ziel snijden, zo pijn doet dat nog steeds voor je. Uitleggen aan die ander heeft geen zin want deze begrijpt het toch niet; die ervaring had je al eerder opgedaan. Het gevolg is dat je bijna onmiddellijk … weer in jouw overlevingsstand schiet … daar ben je inmiddels heel goed in geworden.
Maar besef wel
Maar besef wel dat het goed is voor jou om te leren omgaan met je verdriet en verlies. Besef dat je het niet altijd alleen kan. Besef ook dat je hiervoor niet altijd steun kan zoeken bij je partner. Deze moet immers met datzelfde verlies leren omgaan. Hoe langer het duurt hoe beter het is voor jou om hulp te zoeken bij een professionele ervaringsdeskundige met veel empathie en ervaring voor jou situatie.
Bij een goede professionele opleiding op gebied van rouwbegeleiding is het uitgangspunt dat de begeleider een cliënt tot zover kan begeleiden als deze zelf instaat is om met het eigen verlies om te gaan. In een dergelijke opleiding wordt daar dan ook veel tijd aan besteed. Kortom, je zou ook voor een opleiding kunnen kiezen waarbij je als bonus wordt gecertificeerd als rouwbegeleider. Het certificaat van zo’n opleiding krijg je niet cadeau. Je moet er heel hard voor werken. Trouwens, dat moet je toch al, want het leren omgaan met verlies is heel hard werken. Misschien een schitterende nieuwe uitdaging voor jou omdat je door het verlies van je kind een nieuwe bestemming in je leven mag vinden.
Aan de andere kant, mocht je een rouwbegeleider zoeken om jou te leren omgaan met je verlies en verdriet, zorg er dan wel voor dat deze ervaring heeft en heel goed de grenzen van het eigen verlies kent.
En dan nog een paar laatste opmerkingen
In deze bijdrage gebruik ik nadrukkelijk de woorden leren omgaan met je verlies en je rouw. Het is mijn ervaring dat de rauwe rouw door het verlies van je kind uiteindelijk verandert in de zachte pijn van het verdriet. De scherpe kantjes gaan er af. Maar de pijn van het verlies van je kind gaat nooit over!
In deze bijdrage is er niet alleen de rauwe rouw door het verlies van je kind … aan het einde van de reis … maar juist ook aan het begin van de reis … wanneer je als ouder bij de geboorte van je kind krijgt te horen dat het ernstig ziek is en geen lang leven is gegund. Dat maakt het uiteindelijk juist zo zwaar voor de ouder.
Paradoxaal als het is … ondanks al dat verdriet … al die pijn … en al dat verlies … achteraf gezien had ik er geen dag van willen missen. Het is wat het is … en dat valt niet altijd mee.
Mensen gaan in het algemeen verlies en rouw uit de weg. Men weet niet altijd hoe te reageren, wat te zeggen naar een rouwende. Van onderwerpen als verlies, rouw of de dood wordt men verdrietig, somber, stil. Maar waarom zou je niet mogen of kunnen vieren dat de ander, jouw overleden dierbare … dat die speciale ander op de een of andere manier de taken in het leven heeft volbracht en naar Huis mag. Waarom zou je dat niet mogen vieren? Lach met heel je hart ondanks je rouw!
Bewustwording
Kortgeleden, na een gesprek met een vriendin, constateerde ik dat ik met haar had zitten schateren van de lach. Die lach kwam diep van binnen … vanuit mijn kern … mijn ziel.
Vanuit mijn ziel
Uren later drong het pas tot mij door dat ik dit sinds het overlijden van mijn dochter Anne Birgit, inmiddels alweer meer dan 20 jaar geleden, zelden had gedaan! En door het overlijden van mijn echtgenote Mary-Anne, alweer 10 jaar geleden, was ik ook niet bewust bezig met hoe ik mij echt voelde … hoe ik zelf in het leven stond. Ondanks dat ik in die jaren toch ook aan mijzelf heb gewerkt … alleen … of met anderen. Toch heb ik in die jaren ook kunnen genieten van het leven … plezier gehad in het leven. Maar ondanks dat alles … of misschien juist door dat alles … voelde die bewustwording dat ik had geschaterd van de lach … voelde die bewustwording voor mij als een donderslag bij heldere hemel.
Een ambivalent gevoel
Die bewustwording van dat schaterlachen diep vanuit mijn hart gaf een ambivalent gevoel. Aan de ene kant smaakte het naar meer … wilde ik veel vaker kunnen lachen met heel mijn hart, ondanks mijn rouw. Maar aan de andere kant waarom had ik dat niet eerder bij mijzelf ontdekt … was ik dit mij niet eerder bewust geworden?
Ja, ik had vaak gelachen en plezier gehad na het grote verlies van mijn beide zielenmaatjes … maar op de een of andere manier was het niet echt … klonk het niet echt … alsof er iets ontbrak … iets diep vanbinnen.
En dan ineens … ineens kom je uitspraken van “verken je geest” op Facebook tegen als “Het is opvallend dat een glimlach twee uiteenlopende betekenissen kan hebben … je kunt ermee laten zien hoe goed je je voelt … en … ermee verbergen hoe slecht je je voelt.” Of een uitspraak als “De mensen die het meest lachen, zijn de mensen die het meest hebben geleden.” Ja, die uitspraken kwam ik ineens tegen nadat mij bewust was geworden dat ik had zitten schateren van de lach. Of vielen dergelijke uitspraken eerder niet bij me op? Ik weet het niet.
Licht en Liefde
Ik wil mijzelf helen en/of geheeld worden opdat na al het verlies en verdriet dat ik tot nu toe heb meegemaakt ik … weer echt kan schaterlachen van plezier … echt kan genieten van het leven … en echt kan vertrouwen op mijzelf … liefde en licht in mijn leven weer centraal staan. Maar dan moet ik wel naar binnen, naar mijn gevoel, naar mijn hart … naar mijn ziel? Durf ik dat wel? Gaat mij dat lukken … of … Met hulp van anderen, professionele ervaringsdeskundigen, zou dat zeker moeten kunnen.
Tegelijkertijd met dat inzicht voel ik een diepe rust bij mij naar binnen komen … alsof ik nu eindelijk op mijn levenspad de sprong durf te maken naar dat gedeelte van het pad dat vol met obstakels ligt. Of zoals Frank A. Clark het beschrijft: “Als je een pad zonder obstakels vindt, dan leidt het vermoedelijk nergens heen.”
Conclusie
Blijf dat pad koesteren met Liefde en Licht
Durf dat pad op te gaan … dat pad met de vele obstakels en laat je verrassen door de wonderbaarlijke ontmoetingen en lessen die je daar mag leren. Blijf dat pad koesteren met Liefde en Licht. Laat zien wat een prachtig mens die ander was … die dierbare die jij hebt verloren. En laat tegelijkertijd zien wat een prachtig mens jij bent en dat je ondanks jouw verlies en rouw stralend in het Licht en de Liefde van het Leven mag staan. Vier dat en lach met heel je hart en ziel, ondanks je rouw!
Uit eigen ervaring, ervaring van anderen en uit de literatuur blijkt dat verwerking van rouw belangrijk is. In een notendop, lichaam en geest moeten worden geheeld, moeten weer in evenwicht worden gebracht. Besef echter dat dat evenwicht niet meer hetzelfde zal zijn als vroeger.
Bewust worden van rouw
Bewustworden van rouw is belangrijk omdat in de literatuur wordt beschreven dat verdriet een verandering van de gezondheidstoestand en het welzijn vertegenwoordigt. Net zoals genezing op fysiologisch gebied noodzakelijk is om in het lichaam het homeostatisch evenwicht te herstellen, heeft de treurende tijd nodig om het psychologisch evenwicht te herstellen.
In een eerdere blog schreef ik over een overdonderend verlies direct nadat een geliefde of een dierbare was overleden. Deze blog gaat over de aanloop naar het bewust worden van rouw ten gevolge van dat overdonderende verlies.
Een paar begrippen
In deze blog wordt uitgegaan van de volgende begrippen:
Met verdriet wordt bedoeld de ervaring aan te geven van iemand wiens geliefde of dierbare is overleden. Verdriet bestaat uit de verzameling van gedachten, gevoelens, gedrag en fysiologische veranderingen die in de loop van de tijd in combinatie en intensiteit kunnen variëren.
Rouw definieert het verlies waaraan de persoon zich probeert aan te passen aan de ervaring een geliefde of dierbare te hebben verloren.
Rouwverwerking is de term die wordt toegepast op het
proces dat men doorloopt om zich aan te passen aan de dood van diens geliefde
of dierbare. De finaliteit en de gevolgen van het verlies worden begrepen en
geïntegreerd in het leven van de rouwende.
Natuurlijk beperken begrippen als verdriet, rouw en
rouwverwerking zich niet alleen tot de aspecten in relatie tot het overlijden
van de geliefde of een dierbare. Het kan veel breder worden getrokken. Bijvoorbeeld
in relatie tot een terminale ziekte, een scheiding, het verlies van werk, het
verlies van lichamelijke functies, enz.
Waarom zou verdriet na een groot verlies moeten worden verwerkt?
Uit onderzoek is gebleken dat binnen normale rouw, ook wel niet-gecompliceerde rouw genoemd, veel van het normale rouwgedrag kan lijken op dat van depressies. De oorzaak is echter verschillend en de benadering van de aanpak van het gedrag daardoor ook. De huidige gedachte is dat hoewel het merendeel van de depressies tijdens de verwerking van rouw van voorbijgaande aard zijn en geen bijzondere aandacht vragen, er toch het idee begint te ontstaan dat aanhoudende depressies gedurende het eerste jaar van rouwverwerking wel degelijk professionele of klinische aandacht vragen. Vanuit dit perspectief bezien is het na het verlies van een dierbare of een geliefde alleen al daarom belangrijk om, rouw te verwerken.
Maar hoe je er ook over denkt …
De keuze of je verdriet na een groot verlies zou moeten verwerken is geheel aan jou. Het staat je vrij om je verdriet wel of niet te verwerken. Misschien sta je er niet eens bij stil omdat verdriet nu eenmaal bij het leven hoort en velen in jouw omgeving overlijden. Je zou ervoor kunnen kiezen dat je jouw of verdriet (korte tijd) naar de achtergrond verdringt door gewoon verder te gaan met je leven. Je zou er zelfs voor kunnen kiezen dat je kort na het overlijden van je partner deze vervangt door een ander.
“Rouwen? Of ik rouw? Nee, echt niet! Moet dat dan? Waarom
zou ik dat willen?” Het zijn vragen en reacties van een jonge man uit Nigeria
waarvan een familielid was overleden. Hij legde uit dat rouw er niet toe doet
omdat overlijden nu eenmaal bij het leven hoort. Er sterven immers veel mensen
om ons heen. Een herformulering van de vraag zou ook kunnen zijn: wanneer het
gewoon is dat dagelijks (vele) bekenden in jouw omgeving sterven of verdwijnen
… hoe kijk je dan naar verlies of rouw?
Hoe word ik bewust van mijn
rouw ten gevolge van dat grote verdriet?
Persoonlijk werd ik bij toeval na jaren bewust van mijn rouw. Na het overlijden van mijn echtgenote, Mary Anne, ben ik redelijk snel weer aan het werk gegaan. Mijn werk was intens en omdat de teams verdeeld over de wereld werkten waren als gevolg daarvan ook mijn werktijden redelijk bizar te noemen. Het was echter een fantastische baan waar ik veel energie uit kon halen. Tot het moment dat ik een paar jaar later met pensioen ging. Er kwamen van die onbestemde kwaaltjes, voelde me somber, kon niet slapen, was moe en had nergens zin in. Van die kwaaltjes waar niemand een vinger achter kon leggen. Zo af en toe waren er ook dagen dat het allemaal fantastisch ging … dat gaf tenminste een beetje hoop van het weinige dat er nog van over was. Het sudderde allemaal een beetje voort totdat ik tijdens een vakantie met mijn zoon, Mervyn, opeens met spoed naar het ziekenhuis moest, ik kon bijna geen lucht meer krijgen. Men zag het gebeuren in het ziekenhuis, maar men kon geen oorzaak vinden. Uiteindelijk werd alles weer normaal en gingen we toch maar verder met onze vakantie. Eenmaal thuis kon men ook bij ons in het ziekenhuis geen oorzaak vinden. Toen ik eenmaal mijn blogs over rouwverwerking begon te schrijven begonnen ook die “kwaaltjes” langzaamaan te verdwijnen. Langzaamaan werd ik mij ervan bewust dat ik eindelijk met het verwerken van mijn rouw begonnen.
Maar zou je ook bewust, niet bij toeval, bewust kunnen worden van je rouw?
In het algemeen treden bij rouw een de verzameling van gedachten, gevoelens, gedrag en fysiologische veranderingen op die in de loop van de tijd in combinatie en intensiteit kunnen variëren. Om er maar een “paar” te noemen:
Rouw en emoties
Droefheid; boosheid; schuld geven aan; schuld en zelfverwijt; angst; eenzaamheid; vermoeidheid; hulpeloosheid; shock; smachtend verlangen naar de overledene; verlichting of opluchting; verdoofd gevoel; holte in de maag; beklemming op de borst; beklemming in de keel; overgevoeligheid voor lawaai; een gevoel alsof je jezelf niet meer bent; ademloosheid; kortademigheid; zwakte in de spieren; gebrek aan energie; droge mond; ongeloof; verwarring; preoccupatie; aanwezigheidsgevoel; hallucinaties; slaapstoornissen; eetstoornissen; afgeleid en afwezig gedrag; in zichzelf terugtrekken; dromen over de overledene; het vermijden van herinneringen aan de overledene; het zoeken of roepen naar de overledene; zuchten; rusteloos; hyperactief; huilen; plaatsen bezoeken die aan de overlevende herinneren; voorwerpen verzamelen of dragen die aan de overledene toebehoorden.
Ja, het zijn er nogal wat en daar komt bij dat je dan ook nog eens instaat moet zijn om zelf een tijdje na dat overdonderende verlies bewust met deze materie bezig te zijn. Misschien heb je last van afwezig gedrag of heb je geen energie om ook maar wat te doen. Misschien kunnen familieleden of vrienden je dan bijstaan.
Hoe verder
Persoonlijk heb ik kunnen constateren dat ik pas veel later was begonnen met het verwerken van mijn rouw. Achteraf, zou ik veel liever direct hulp met de verwerking van mijn rouw hebben gehad. Het zou mij meer rust hebben gegeven en ik zou meer hebben kunnen genieten in het leven. Misschien zou zelfs … het is wat het is.
Maar goed, je kan je bewust worden van rouw wanneer je na het overlijden van je geliefde of dierbare je gedachten, gevoelens, gedrag en fysiologische veranderingen uit de bovenstaande verzameling maandelijks bijhoudt. Wanneer je dan ook nog aangeeft hoe deze in de loop van de tijd variëren in combinatie en/of de intensiteit ervan dan zou je kunnen concluderen dat wanneer:
De combinatie en/of intensiteit vermindert: dat je dan bezig bent met het verwerken van jouw rouw en dat jijzelf kan omgaan met de verwerking van het verlies van je geliefde of je dierbare.
De combinatie en/of intensiteit zo’n beetje aanhoudt: het dan verstandig is om hulp te zoeken voor jouw rouwverwerking bij een praktijk voor rouw en verlies begeleiding.
De combinatie en/of intensiteit toeneemt: het dan verstandig is om zo snel mogelijk via een huisarts hulp te zoeken bij jouw rouwverwerking. In dit laatste geval heb je op basis van je gevoel vermoedelijk al eerder het idee opgevat om hulp te zoeken.
Samenvatting
Deze blog is misschien een beetje aan de saaie kant, maar het is mijn bedoeling om je op weg te helpen met de bewustwording van je rouw na het verlies van een geliefde of een dierbare. Uit eigen ervaring, ervaring van anderen en uit de literatuur blijkt dat verwerking van rouw belangrijk is. In een notendop, lichaam en geest moeten worden geheeld, moeten weer in evenwicht worden gebracht. Besef echter dat dat evenwicht niet meer hetzelfde zal zijn als vroeger. Rouwverwerking houdt ook in dat je bent “getekend” door het verlies … zoals in mijn vorige blog bij Kathy die nog zelden het schitterende licht laat zien dat zij werkelijk is … en bij Tanja waar je de nodige tegenslagen kan zien die zij heeft gehad wanneer je diep in haar ogen kijkt.
Ik spreek de wens uit dat deze blog je kan helpen met het
bewust worden van jouw rouw. Het is mijn ervaring dat het proces van
rouwverwerking dan pas echt begint.
Een laatste opmerking
Er is veel literatuur beschikbaar op het gebied van rouw en rouwverwerking. De website van de Stichting bevat een literatuuroverzicht dat geregeld wordt bijgewerkt. Het boek dat ikzelf het prettigst vind om te lezen en te doorgronden is “Grief Counseling and Grief Therapy, A Handbook for the Mental Health Practitioner”, 5eeditie, door J. William Worden (ISBN 9780826134745) uitgegeven door Springer Publishing Company, LLC.
Je blijft keuzes maken die telkens dezelfde gevolgen hebben als eerdere keuzes. Dat zou je nooit meer doen? Doe dat dan ook niet!
De keuzerotonde
Wanneer je telkens eenzelfde keuze maakt waarvan je jezelf had beloofd deze nooit meer te maken dan loopt jouw levenspad over een rotonde; één van de keuzerotondes. Ook al veranderen de spelers die je ontmoet in de loop van de tijd op de keuzerotonde, het blijft een herhaling van zetten. Naar mijn mening kom je niet verder in je leven omdat je niet hebt geleerd van vroegere lessen.
In het dagelijkse leven maken we bewust en onbewust vele keuzes. Bij de ene keuze is het glashelder waarvoor je kiest, bij de andere keuze zijn de opties niet duidelijk, laat staan dat je de gevolgen van je keuze kan overzien. Je krijgt nooit volledige zekerheid voor het maken van je keuze. Zodra je na je keuze de eerste stappen hebt gezet verandert alles omdat zaken die eerst voor je verborgen waren nu zichtbaar worden. Kortom, het heeft geen zin om (in detail) te beredeneren welke keuze je zou moeten maken… ga voornamelijk op je gevoel af.
Zolang je geen keuze maakt sta je letterlijk stil en kom je niet verder op je levenspad. Maar, zorg er wel voor dat je niet op een keuzerotonde belandt.
Een paar voorbeelden
Onderstaand een paar voorbeelden. Vele voorbeelden kunnen aan het rijtje worden toegevoegd. Waar het om gaat is dat je telkens keuzes blijft maken die eenzelfde soort uitkomst of gevolgen hebben… dit zou je nooit meer doen… en toch is het je weer overkomen.
je partner mishandelt je
Denk bijvoorbeeld aan situaties waarin je door je partner wordt mishandeld, bedreigd, bedrogen, verwaarloosd of die jou negeerde. In het begin heb je dat misschien niet zo ervaren. Later, toen je bewust werd van de situatie waar in je je bevond, hield je ondanks het gedrag van je partner (nog steeds) heel veel van die ander. Je wilde het eerst niet toegeven en uiteindelijk, misschien zelfs na lang wikken en wegen, besloot je de relatie te beëindigen. Wanneer je weer tot jezelf begint te komen denk je bij jezelf: “Dit nooit meer!”
Uiteindelijk ontmoet je weer iemand met wie je besluit een relatie aan te gaan. Later ontdek je dat je weer een partner hebt gekozen die je net zo behandelt als je vorige partner. Dat heb ik weer denk je dan misschien. Je vrienden hebben zoiets van: “Hoe is het mogelijk dat je niet hebt geleerd van die harde les van de vorige keer?” Op dat moment sta je weer op hetzelfde punt op de keuzerotonde als de vorige keer.
na een breuk kies je telkens voor dezelfde partner
Hetzelfde geldt voor mensen die na een verbroken relatie toch weer voor dezelfde partner kiezen en… soms blijven kiezen… ondanks de eerder verbroken relatie(s) en de daaruit voortvloeide frustraties en verdriet. Soms denken we bij een volgende keuze… dat we hebben geleerd van onze fouten en dat we dit keer de juiste keuze maken. En toch constateren anderen die jou goed kennen… dat je weer voor een partner hebt gekozen die aan drank en/of drugs is verslaafd, of jou bedreigt of mishandelt. Dat je weer eenzelfde keuze hebt gemaakt als eerder in je leven terwijl je juist jezelf had beloofd een dergelijke keuze nooit meer te maken.
Een willekeurig ander voorbeeld
Die beroerde of slechte situatie hoeft niet noodzakelijk over de relatie met je partner te gaan. Het zou ook over geheel andere zaken kunnen gaan: zoals jouw financiële beslissingen, of het telkens wisselen van banen omdat ook die laatste baan weer niet aan je verwachtingen voldeed.
Hoe verder
Blijf niet hangen op de keuzerotonde
Blijf niet hangen op jouw keuzerotonde. Je kan pas echt verder met het leven wanneer je een pad kiest dat je van die keuzerotonde afvoert. Voor het zover is zal je bereid moeten zijn niet telkens terug te willen vallen op dat… misschien vind je het te bizar voor woorden… op dat oude “vertrouwde”. Je zal bereid moeten zijn om juist op een (geheel) andere wijze te willen denken en misschien zelfs te durven leven. Pas dan kan je je verder ontwikkelen en misschien nieuwe horizonnen ontdekken die je helpen nieuwe kansen te creëren.
Ga ervoor zodra je de keuzerotonde verlaat
Wanneer je eenmaal op dat nieuwe pad stapt, dat pad dat je van die keuzerotonde afvoert, kijk dan niet meer achterom maar kijk vooruit naar waar dat pad heen gaat. Laat het verleden voor wat het is. Het verleden kan je toch niet meer veranderen. Je kan alleen keuzes maken die de toekomst, jouw toekomst, betreffen.
Blijf keuzes maken
In mijn beleving heeft ieder mens een doel in het leven. Alleen dat doel is niet echt belangrijk… wat belangrijk is, is de weg die je hebt gevolgd om jouw doel te bereiken en vooral de lessen die je onderweg hebt geleerd zijn belangrijk. Om je doel te bereiken zal je keuzes moeten maken om verder te komen in het leven. Welke keuzes? Dat is niet aan mij. Dat is aan jou! Jij bent verantwoordelijk voor de keuzes die jij maakt in jouw leven. Het betekent ook dat je de gevolgen van een gemaakte keuze moet accepteren… hoe moeilijk en vervelend dat iedere keer ook is, het is immers jouw keuze.
Nieuwe mogelijkheden
Hoe de situatie ook was waar je uitkomt… of misschien nog wel steeds zo is… je hebt een stap gezet… een stap voorwaarts. Daarmee heb je nieuwe mogelijkheden geopend om verder te komen in dit leven. Maak dan ook gebruik van alles wat je ontdekt… ziet… krijgt… ontvangt… en voelt. Benut het volledig! Haal er alles uit wat erin zit! Misschien ontdek je dan op een gegeven moment dat je nieuwe dingen hebt geleerd… iets dat je anders nooit zou hebben gedaan… iets dat voor jou een openbaring is… waar je een blij mens van wordt!
